Alles goed? Thuis ook alles goed?

Criminaliteit fors gedaald

Nederland moet aan de praatjesmakers. Dat zijn de typetjes van Van Kooten en De Bie die iedereen in de winkelstraat begroeten met: „Hallo, hoe gaat het er mee? Alles goed? Thuis ook alles goed? Prettige dag verder!” Ze geven de inwoners een gevoel van ‘geborgenheid en veiligheid’.

Want Nederlanders moeten gerustgesteld worden. Ze weigeren namelijk te geloven dat het land veiliger is geworden, zo weten verscheidene criminologen te melden. Gisteren maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de cijfers over 2009 bekend. De grootste daling is er nu uit, slachtofferschap van criminaliteit is stabiel, maar dat maakt de daling van de criminaliteit gedurende de laatste tien, vijftien jaar niet minder spectaculair.

Vergeleken met tien jaar geleden is de kans op een woninginbraak de helft lager. De kans op auto-inbraak is een kwart lager. Bedreiging komt een derde minder voor, ook mishandeling is licht gedaald. Het mooie van deze cijfers is dat ze zijn gebaseerd op vragen naar slachtofferschap aan Nederlanders zelf. Of een delict wordt aangegeven bij de politie speelt dus geen rol. Voor de gisteren gepresenteerde cijfers hebben bijna 200.000 mensen zelf kunnen vertellen wat hen is overkomen. Dat is absoluut uniek in de wereld. Geen enkel ander land heeft een enquête die in omvang ook maar in de buurt komt.

Meningen en gevoelens

De cijfers mogen duidelijk zijn, het gevoel van mensen zegt wat anders, zo wil het verhaal. Tussen veiligheid en veiligheidsgevoel zou een diepe kloof gapen. Er is zelfs sprake van een veiligheidsparadox, stelt Hans Boutellier, directeur van het Verwey-Jonker Instituut. Hoe veiliger het is, des te onveiliger mensen zich voelen. Het klinkt aannemelijk, het idee biedt voeding aan de algehele ontevredenheid over hoe het met het land staat. Kortom, deze mening vindt brede ingang.

We zouden natuurlijk ook de mensen zelf eens naar hun gevoelens kunnen vragen. Gelukkig is aan de omvangrijke enquêtes naar slachtofferschap van criminaliteit ook een reeks vragen over onveiligheidsgevoelens toegevoegd. Dankzij deze enquêtes kunnen we de deskundigen even buiten de gevoelens van mensen laten – net als we de politie en de aangiftebereidheid niet het beeld van slachtofferschap van criminaliteit laten verstoren.

Honderdduizenden Nederlanders zijn de afgelopen decennia bevraagd over hun gevoelens van onveiligheid. Het CBS, GfK Intomart en andere onderzoeksbureaus hebben al deze mensen opgebeld of bezocht. Daar is ongelooflijk veel tijd en moeite in gestopt. Het fijne is dat de bereidheid om met deze enquêtes mee te doen heel hoog is: veel mensen nemen graag even de tijd om te vertellen wat zij op dit gebied meemaken en voelen.

Nederlanders voelen zich veiliger

Wat zeggen mensen zelf? Laten we beginnen met de antwoorden in 1995, het jaar dat de criminaliteit in Nederland op zijn hoogtepunt was. Toen voelde 6,9 procent van de 75.560 ondervraagde Nederlanders zich vaak onveilig volgens de Politiemonitor Bevolking die is afgenomen door GfK Intomart. Rond de eeuwwisseling was deze groep geslonken tot 5,5 procent van de ondervraagden. In het laatste jaar dat deze enquête is uitgevoerd, 2005, ging het om 3,7 procent. Kortom, de 559.188 Nederlanders die in de jaren 1995-2005 zijn ondervraagd zijn er helder over: zij voelen zich veiliger.

Is deze enquête wel helemaal representatief? Moeten we deze cijfers niet wantrouwen? We hebben geluk. In dezelfde tijd is nóg een enquête uitgevoerd, door het CBS. Het CBS stelt er een eer in enquêtes representatief te maken voor ‘de Nederlander’. Dit vormt dus mooi vergelijkingsmateriaal. Het CBS vraagt of mensen zich onveilig voelen op bepaalde plekken in hun buurt. Dat is een wat ruimere vraag dan in de Politiemonitor Bevolking. In 1995 zei 34,3 procent op deze vraag ja. In 2004, het laatste jaar dat deze enquête is uitgevoerd, zei 28,6 procent ja. Opnieuw een daling.

In de nieuwe veiligheidsenquête van het CBS, de Integrale Veiligheidsmonitor – tot voor kort de Veiligheidsmonitor Rijk genoemd – is dezelfde vraag naar hoe vaak mensen zich onveilig voelen terug te vinden als in de Politiemonitor Bevolking. Het percentage Nederlanders dat zich vaak onveilig voelt is gedaald van 3,2 procent in 2005 tot 2,1 procent in 2008. Nu de criminaliteit niet langer daalt, verbetert het veiligheidsgevoel ook niet verder, zo blijkt uit de nieuwe CBS-cijfers voor 2009. De ontwikkeling van het veiligheidsgevoel en het daadwerkelijk slachtofferschap gaan precies gelijk op.

Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau voert een enquête uit. Daarin wordt mensen gevraagd of ze denken dat de criminaliteit de laatste tijd toeneemt. Tegelijk met de daling van de criminaliteit sinds 1995 antwoorden steeds minder mensen ‘ja’ op deze vraag. Vorig jaar was er een klein hikje omhoog – opnieuw geheel in lijn met het einde van de daling in de criminaliteit.

Kloof tussen veiligheid en veiligheidsbeleving is een mythe

Als we het aan de mensen zelf vragen, dan is er geen twijfel mogelijk. Er is geen kloof tussen veiligheid en veiligheidsbeleving. Niet alleen is het zo dat mensen zich veiliger voelen als de criminaliteit daalt. Ook is het zo dat mensen in buurten met weinig criminaliteit zich relatief veilig voelen. Weg zogenoemde veiligheidsparadox.

Mensen zijn niet gek. Probeer eens het volgende op een verjaardagspartijtje. Begin met een algemene vraag: daalt de criminaliteit? Dat is hetzelfde als vragen of het goed gaat met Nederland. Veel gasten zullen zeggen: „Nee, ik ben niet tevreden met hoe het in het land gaat. Het is niet veiliger dan vroeger.” Uit het voorgaande weten we dat deze groep al een stuk kleiner is dan bij een verjaardagspartijtje in de jaren negentig.

De grote verrassing komt als we de gasten gaan vragen hoe het in hun eigen buurt, hun eigen straat is gesteld – vooral als mensen uit mindere buurten komen. We kunnen nu heel specifiek zijn. Komen autokraken en woninginbraken vaker voor dan vijf of tien jaar geleden? Is de hondenpoep erger geworden? Ligt er meer rommel op straat? Nee, nee en nog eens nee.

Het is allemaal beter dan vroeger. Als we naar de ervaringen in de eigen buurt en straat vragen, dan blijkt dat mensen dat heel goed weten. Degenen die zeggen dat Nederlanders niet door hebben dat het veiliger is geworden, zijn net als de typetjes van Van Kooten en de Bie: praatjesmakers. Prettige dag verder!

Dit artikel is eerder verschenen in NRC Handelsblad van 24 april 2010.