Bankbelasting is beste antwoord op risicovol gedrag

Bankbelasting is beste antwoord op risicovol gedrag image

Afbeelding ‘Banker’ van Sam Leighton (CC BY-NC 2.0).

15 okt 2009
Kapitaalstromen op zoek naar een korte termijn rendement staan in een verdacht licht in de huidige crisis en als vanouds komt dan de roep om kapitaalstromen te belasten. Volgens de Nijmeegse econoom De Jong is dat een verkeerde diagnose van de kredietcrisis en kan men het beste banken belasten naar de mate waarin die risico nemen. Banken plukken nog steeds de lusten en niet de lasten van riskante investeringen en beslissingen.

Tobin-tax uit de motteballen

Het is weer zover. Er is een financiële crisis en je kunt er op wachten dat iemand pleit voor het invoeren van de Tobin-tax. Dit is een belasting op elke transactie in vreemde valuta. Dit idee is in het begin van de jaren zeventig voor het eerst voorgesteld door James Tobin, hoogleraar aan Yale University. Hij wilde er vooral speculatieve kapitaalstromen mee afremmen. Vaak wordt aan dit voorstel het idee gekoppeld om, nu we toch extra belastinginkomsten hebben, deze aan de ontwikkelingslanden te geven. Ook nu zijn beide voorstellen weer gedaan.

Er is wel een verschil met eerdere keren. Tijdens vorige crises werd het voorstel van een Tobin-tax gedaan door wetenschappers (Tobin om mee te beginnen, zie Tobin 1974) of door vertegenwoordigers van niet-gouvernementele organisaties. Vertegenwoordigers van de financiële wereld waren er altijd tegen. Deze keer is het een belangrijke vertegenwoordiger van de financiële wereld die voor de Tobin-tax pleit. Het is Lord Adair Turner, het hoofd van de Financial Services Authority, de belangrijkste toezichthouder op het financiële stelsel in het Verenigd Koninkrijk, die het opperde in een interview met het tijdschrift Prospect. Als nu ook al belangrijke figuren in de financiële wereld er voor zijn, dan zal het wel een goed idee zijn, zult U wellicht denken. Ik wil betogen dat het erom gaat wat het voorstel inhoudt en niet wie het zegt.

Tobin-tax in notendop

De redenering achter de Tobin tax is dat de problemen zijn veroorzaakt door speculatieve kapitaalstromen. Beleggers sluizen grote sommen geld voor een korte termijn van het ene land naar het andere land om snel winsten te maken is de gedachte. Als je nu per transactie een belasting van bijvoorbeeld maar een half procent oplegt, dan tref je daarmee vooral deze korte termijn stromen. Een half procent is veel als je voor maar een korte termijn, zeg een paar weken of maanden, belegt. Het stelt weinig voor als je investeert voor een lange tijd, tien jaar bijvoorbeeld. Op deze manier vang je twee vliegen in één klap. De speculatieve stromen worden afgeremd en het lange termijn kapitaalverkeer (bijvoorbeeld investeringen in fabrieken) wordt niet wezenlijk gehinderd. Bovendien hoeft de overheid niet een willekeurig onderscheid te maken tussen speculatief en niet-speculatief kapitaal verkeer. Een ideale marktconforme oplossing heet dat in economenland.

Ja, maar de Tobin-tax veronderstelt dat het probleem de korte termijn kapitaalstromen betreft. Bij systemen van vaste wisselkoersen kan dat een rol spelen. Dan kan het heel profijtelijk zijn om voor korte termijn in een bepaalde munt te belegen of te lenen. Op die manier kunnen grote partijen zelfs een koersverandering afdwingen. Denk aan Soros en de devaluatie van het pond sterling in 1992. Voor dit specifieke geval moet men echter bedenken dat Soros gebruik heeft gemaakt van de verdeeldheid binnen de Britse regering. Zou die er niet geweest zijn dan zou hij geen schijn van kans hebben gehad. Tobin had deze speculatieve stromen op het oog die zich bij systemen van vaste wisselkoersen voordoen.

Transactiekosten doen er vaak niet toe tijdens crises

Belangrijker is dat in veel crises omvangrijke transactiekosten geen verschil zouden hebben gemaakt. Speculatie richt zich vaak op onroerend goed en daar zijn de transactiekosten juist erg hoog, tot wel 10 procent. Blijkbaar remmen dergelijk hoge kosten de speculatie niet af. Een ander voorbeeld betreft het ontstaan van de schuldencrisis van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Het financiële instrument dat deze crisis mogelijk heeft gemaakt is de syndicaatlening. Dit is een lening die door een groep banken (soms wel 500) wordt verstrekt. Dergelijke leningen werden helemaal niet op een markt verhandeld. Een belasting op financiële transactie zou dan ook geen enkel effect hebben gehad. Ook de huidige crisis is niet veroorzaakt door te veel handel tussen verschillende partijen. Veel belangrijker is geweest dat hypotheken werden verstrekt aan personen waarvan men kon weten dat deze de leningen onder iets ongunstiger omstandigheden niet zouden kunnen terugbetalen. Bovendien werden deze hypotheken doorverkocht aan instellingen die maar voor een korte periode geld tot hun beschikking hadden. Deze instellingen waren daardoor erg kwetsbaar voor een stijging van de rente. Door een hogere rente daalde hun bezit (hypotheken) en stegen de kosten, te weten de te betalen rente als de instellingen ten minste nog een lening kregen. Kortom de huidige en veel vorige crises zijn veroorzaakt door het onderschatten of negeren van risico’s door zowel financiële instellingen als consumenten.

Bankbelasting in plaats van Tobin-tax

Is het daarom niet mogelijk via een vorm van belasting de financiële sector te belasten? De Tobin-tax is denk ik geen goed idee. Ik voel veel meer voor de gedachten van Robert Reich, minister van Arbeid in de regering Clinton (Reich, 2009). Mede naar aanleiding van het feit dat sommige banken al weer forse winsten maken, stelt hij voor een extra belasting op het bankwezen te leggen. Het blijkt namelijk dat de banken die de meeste risico’s lopen, ook de hoogste winsten maken. Op zich is daar niets mis mee als ze ook de volledige consequenties van dit hoge risico zouden dragen. Dat is niet het geval. Als het echt mis gaat dan vangt de overheid dit op, hebben we het afgelopen jaar weer gezien. In wezen maken deze banken dus de grote winsten door de bescherming die ze van de overheid krijgen. Dan mogen ze voor deze verzekering ook best een vergoeding betalen. Indien mogelijk moet deze ‘verzekeringspremie’ afhangen van de mate van risico die een bank neemt.

Dit voorstel spreekt me meer aan, omdat het aanhaakt bij een belangrijke oorzaak van financiële crises: het onderwaarderen van risico. Indien dit plan voor ons land uitgewerkt zou worden dan zou het ook betekenen dat banken vooraf moeten bijdragen aan de fondsen waaruit de depositobescherming betaald wordt. Ook daarvoor zou moeten gelden dat banken die meer risico nemen meer premie zouden moeten betalen. Voor de consument geldt dat deze ook weer meer het risico van beleggen en met name sparen moet beseffen. Daarom moet de depositogarantie in fases weer naar beneden. Kortom iedereen moet meer met de consequenties van zijn of haar handelen geconfronteerd worden. Dat vermindert de kans op een crisis, al kan het altijd nog mis gaan.

En wat te doen met de ontvangen belastinggelden?

Ik kan me best voorstellen dat men nu wat minder streng is ten opzichte van landen die door de economische recessie het moeilijk hebben met de aflossing van schulden. Hoewel ik ontwikkelingssamenwerking een warm hart toedraag, dient de eerlijkheid te gebieden dat de gelden voor het ondersteunen van het financiële systeem ten laste gaan van de totale begroting en niet ten koste van een specifieke post. Er één post uitkiezen is dan ook willekeur. Kortom ik zou deze inkomsten ten goede willen laten komen van de hele begroting van de Nederlandse regering.

Referenties:

Tobin, J, 1974, The new economics, one decade older, Princeton University Press, Princeton NJ.

Reich, R. 2009, Obama's Second Biggest Test: Reforming Wall Street, and Why Early Indications Aren't Hopeful, 14 augustus 2009.

Te citeren als

Eelke de Jong, “Bankbelasting is beste antwoord op risicovol gedrag”, Me Judice, 15 oktober 2009.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Afbeelding ‘Banker’ van Sam Leighton (CC BY-NC 2.0).

Ontvang updates via e-mail