De gevangenisstraf is ondergewaardeerd

Onderwerp:
pi Leeuwarden
Afbeelding ‘Gevangenis_Marwei’ van Tiemen Slingerland (CC BY-NC-ND 2.0)

Justitie ziet belangrijke voordelen van de gevangenisstraf over het hoofd, stelt Ben Vollaard. Dat wat niet gebeurt dankzij gevangenisstraffen – door opsluiting en afschrikking voorkomen delicten – blijft buiten beeld. Door de eenzijdige focus op recidive – iets wat wel goed te turven is – juicht Justitie de doorgaande leegloop van gevangenissen toe. Daar is geen reden toe, te meer daar methodologisch gedegen onderzoek laat zien dat gevangenisstraffen niet leiden tot meer, maar minder recidive.

Leegloop

Deze week sluit ook de gevangenis van Tilburg, de zoveelste sluiting op rij. De Belgische gedetineerden die de Tilburgse cellen vulden zijn weer naar huis. Daar zijn inmiddels voldoende cellen bijgebouwd om hen te huisvesten. De ontwikkeling in beide landen verschilt sterk. In Nederland daalde de gevangenisbevolking de laatste tien jaar met meer dan een derde, in België steeg die met een derde.

In de berichtgeving over sluiting van gevangenissen wordt vaak de daling in de criminaliteit aangehaald. Alsof misdrijven waar een gevangenisstraf voor staat nu met een lampje te zoeken zijn. Dat beeld klopt niet. Criminelen zijn er genoeg, je ziet ze alleen niet in de gevangenis. Als de overheid écht werk zou maken van het vervolgen van daders, dan zaten al die lege cellen zo weer vol.

Criminelen zijn er genoeg, je ziet ze alleen niet in de gevangenis.

Nederland telt nu 11.000 slecht gevulde cellen. Daar tegenover staat een zee van daders van ernstige misdrijven. Alleen al met inbrekers zijn 15.000 cellen te vullen. Maar 9 van de 10 inbraken blijven onopgelost. Van de zaken waar wel een dader in zicht is stranden er veel. Dan zijn er 10.000 cellen te vullen met daders van zware mishandeling. Maar ook zij blijven veelal ongestraft. Hetzelfde geldt voor ernstig huiselijk geweld, zedendelicten, omvangrijke fraude, mensenhandel, enzovoort.

Daar komt bij dat veel daders, ook van ernstige misdrijven, steeds vaker geen gevangenisstraf krijgen maar een alternatieve straf. Dat is iets heel Nederlands.

Vergelding

De leegloop van gevangenissen heeft dus niets met de ontwikkeling in de criminaliteit te maken - kijk maar naar België, waar de criminaliteit ook is gedaald - maar alles met keuzes die beginnen bij de politie en eindigen bij de rechter. Zij hebben simpelweg te beperkte middelen en bevoegdheden om veel meer voor elkaar te krijgen. Daardoor is criminaliteit net een omgekeerde loterij: bijna altijd een beloning en een kleine kans op een tegenvaller.

In geen enkel beleidsstuk van Justitie is een zorgelijke noot over de dalende gevangenisbevolking terug te vinden - herplaatsing van werkloos gevangenispersoneel daargelaten. Wat wél in de stukken staat ligt precies in lijn met de leegloop: minder recidive - terugval in criminaliteit na straf - is goed, daar scoort een gevangenisstraf slecht op, dus minder opsluiten is goed.

Deze redenering klopt niet. Allereerst is er méér dan recidive. Gevangenisstraffen beschermen de maatschappij door opsluiting, vergelden voor aangedaan leed en schrikken af. De verenging van detentiebeleid tot recidivevermindering komt door de neiging aandacht te geven aan dat wat opvalt. Wanneer een dader weer bij Justitie in beeld komt, wordt dit geturfd. Deze gegevens worden breed verspreid.

Wat blijft buiten beeld? Dat wat níet gebeurt dankzij een gevangenisstraf: delicten die dankzij opsluiting en afschrikking zijn voorkomen. Daar bestaan geen cijfers over en daarom krijgen deze doelen van het strafrecht niet de aandacht die ze verdienen.

Bekaaid

Daarnaast lijkt het alleen maar zo dat gevangenisstraffen recidive verhogen, omdat de strengste straffen bewaard blijven voor de zwaarste daders. De zware gevallen - met een relatief hoge recidivekans - krijgen een gevangenisstraf; de lichte gevallen - met een relatief lage recidivekans - krijgen een alternatieve straf. Dit is appels met peren vergelijken. Dan komt een gevangenisstraf er altijd bekaaid af.

Een recent Noors onderzoek dat niet appels met peren vergelijkt laat dan ook het omgekeerde zien: gevangenisstraffen verlagen recidive, vooral voor daders die vóór hun straf zonder werk zaten (Bhuller et al 2016). Dit gunstige resultaat is logisch gegeven de uitgebreide programma's voor gedetineerden in Noorwegen. De Nederlandse praktijk staat daar niet ver van af.

Uit een recent Noors onderzoek blijkt: gevangenisstraffen verlagen recidive

Ook is er hard bewijs voor dat langere gevangenisstraffen een afschrikwekkende werking hebben (Drago et al. 2009) en dat het vastzetten van veelplegers veel ellende voorkomt (Vollaard 2013). Daar is de spectaculaire criminaliteitsdaling in de grote steden aan te danken. 

Door het recidivefetisjisme van Justitie verzaakt de overheid in het uitvoeren van een belangrijke taak. De afweging tussen gevangenisstraffen en alternatieven valt ten onrechte uit in het nadeel van gevangenisstraffen. Als dit wordt rechtgezet kunnen plannen voor verdere sluitingen van gevangenissen worden bevroren.

Dit artikel is tevens verschenen in de online opiniesectie van de Volkskrant van 7 december jl.

Referenties

Bhuller, Manudeep, Gordon Dahl, Katrine Loken, Magne Mogstad, 2016, Incarceration, recidivism and employment, working paper, University of Chicago.

Drago, Francesco, Roberto Galbiati, Pietro Vertova, 2009, The deterrent effects of prison: evidence from a natural experiment, Journal of Political Economy, 117 (2), 257-280.

Vollaard, Ben, 2013, Preventing crime through selective incapacitation, Economic Journal, 123 (567), 262-284.

Te citeren als

Ben Vollaard, “De gevangenisstraf is ondergewaardeerd”, Me Judice, 8 december 2016.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘Gevangenis_Marwei’ van Tiemen Slingerland (CC BY-NC-ND 2.0)

Ontvang updates via e-mail