De vermijdbare crisis

De vermijdbare crisis image
20 sep 2011
In deze tijden van begrotingen en tegenbegrotingen komt Me Judice met de troonredenaar Ewald Engelen. In zijn gedroomde rede laat hij de koningin terug- en vooruitkijken op de Nederlandse en Europese economie in roerige tijden. Centrale boodschap: de gevolgen van een crisis zijn voelbaar geweest maar met visie en daad- en denkkracht is een herhaling van de jaren dertig voorkomen.

Leden van de Staten-Generaal,

De mondiale financiële crisis heeft eens te meer de veerkracht van het Europese sociale model gedemonstreerd. Terwijl boven de Verenigde Staten donkere wolken van recessie en politieke instabiliteit zich samenpakken en de opkomende markten zichtbaar worstelen met de transformatie van hun groeimodel is de Eurozone uitgegroeid tot een mondiaal baken van groei en stabiliteit. Net als na de Tweede Wereldoorlog rust de hoop van de wereld op de schouders van het continent dat zijn eigen bloedige geschiedenis wist om te smeden tot democratie, rechtszekerheid en grensoverschrijdende solidariteit, gebaseerd op een diepgevoeld besef van gedeelde kwetsbaarheid in een internationaliserende wereld…

De eerste maanden van de crisis stonden in het teken van het blussen van bancaire branden om het internationale financiële stelsel te redden. Even leek de wereld te baden in belangeloze samenwerking. Helaas bleken internationale afspraken over nieuwe financiële regelgeving, monetaire politiek en verdeling van stimuleringskosten al snel te stranden op smalle nationale belangen. Omdat de Anglo-Amerikaanse economieën zich lieten gijzelen door hun banken en Azië zich dreigde terug te trekken in regionaal isolationisme, werden de leiders van de Eurozone gedwongen het voortouw nemen. Terwijl onze internationale partners weifelden, grepen zij krachtig en gecoördineerd de teugels. Banken werden gedwongen openheid van zaken te geven, activa kregen een uniforme, realistische waardering, en waar reserves onvoldoende bleken werden obligaties afgewaardeerd, aandeelhouders onteigend, het bestuur afgezet en banken met Europese middelen geherkapitaliseerd…

Deze harde aanpak vond veel weerklank bij een electoraat dat vreesde te moeten opdraaien voor de spilzucht van onverantwoordelijke bankiers. Bovendien bleek de aanpak verziend: toen medio vorig jaar Griekenland en Portugal door wegebbende groei dreigden te bezwijken onder hun schuldenlast konden afwaarderingen op Grieks en Portugees schatkistpapier zonder problemen worden opgevangen. Inmiddels zijn Europese banken de bestgekapitaliseerde en veiligste ter wereld en zijn de hoge Europese buffers hard op weg om de internationale standaard te worden. Zeker nu Amerikaanse en Zwitserse zakenbanken recentelijk zijn getroffen door zware verliezen op hun geautomatiseerde handelstransacties en er een nieuwe ronde van kapitaalinjecties nodig bleek. Met gepaste trots wijzen wij hier op de prominente rol die de president van De Nederlandsche Bank, de heer Buiter, daarin heeft gespeeld…

Ook op monetair vlak toonden de Europese leiders zich verziend. In het licht van de grote snelheid waarmee financiële besmetting na september 2008 om zich heen greep, groeide in de Eurozone en elders de ongerustheid over de grote afhankelijkheid van Anglo-Amerikaanse markten en banken. Teveel Europees en Aziatische reserves werden gebruikt voor de financiering van Amerikaanse consumptie en te weinig ervan werd geïnvesteerd in de vergroening van de groei in Europa en de opkomende markten. Om van deze dollarverslaving af te komen hebben de leiders van de Eurozone vorig jaar hun Aziatische ambtsgenoten uitgenodigd voor een tweede Bretton Woods conferentie. De inzet van de conferentie is een evenwichtigere monetaire orde, met een grotere rol voor de Euro en de Renminbi, en verdere en diepere Europees-Aziatische financiële integratie. Maastricht zal volgend jaar de gastheer zijn van deze historische ontmoeting. Was in het kielzog van de crisis de verwachting dat de G2 de dienst zou gaan uitmaken, drie jaar later is het initiatief duidelijk verschoven naar Europa en zijn het de Anglo-Amerikaanselanden die het nakijken hebben…

Van eminent belang voor de toekomst van Europa is het Verdrag van Deauville van oktober 2010 gebleken. Hoewel de wereldeconomie op dat moment nog zelfstandig uit de as van de financiële crisis leek te zullen herrijzen, hebben de regeringsleiders van de Eurozone zich niet laten verleiden door bezuinigingsfundamentalisme. Zich welbewust van de kwetsbaarheid van hun economieën na de zware financiële crisis van 2008 en met de blik standvastig gericht op de grote sociale, economische en ecologische uitdagingen die op Europa en de wereld afkomen, hebben de gezamenlijke lidstaten onder leiding van de Europese president Blair in Deauville wijselijk besloten tot een politiek van gecoördineerde stimulering: publieke investeringen waar mogelijk, bezuinigingen waar nodig…

Dit is een tweesnijdend zwaard gebleken. De bestedingsimpulsen van Nederland, Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Finland zijn door uitgekiende aanbestedingsprocedures vooral terecht gekomen bij die lidstaten die kampen met hoge schulden, grote tekorten en lage groei, onder het motto: geen schenkingen, maar opdrachten. Dit heeft er mede toe bijgedragen dat de groeicijfers van Europa het afgelopen jaar gunstiger zijn geweest dan voorzien en de schuldenlast ook in de periferie sneller wordt teruggedrongen dan verwacht…

Maar belangrijker nog is dat hierdoor dreigende Euroscepsis de wind uit de zeilen is genomen en de steun voor verdere integratie onder de Europese volkeren recordhoogtes heeft bereikt. Terugkijkend kunnen we constateren dat ook hier een prominente rol was weggelegd voor Nederland. Door vriend en vijand wordt de Nederlandse oproep in een Britse zakenkrant om de Europese solidariteit niet te offeren op het altaar van kortzichtig eigenbelang en gemeenschappelijke groei zwaarder te laten wegen dan een sluitende begroting aangewezen als directe aanzet voor het Verdrag van Deauville…

De rol die Nederland in het ontwerpen van de succesvolle Europese crisisstrategie heeft gespeeld is ook binnenslands niet zonder gevolgen gebleven. Ten eerste heeft de gecoördineerde stimuleringspolitiek geleid tot een verrassend snel herstel van de economische groei. Met 3,5 procent is Nederland koploper in Europa. Hoewel de staatsschuld inmiddels is opgelopen tot boven de tachtig procent van het bruto binnenlands product, is de werkloosheid met vier procent uitzonderlijk laag, zijn de groeivooruitzichten gunstig, kan volgend jaar het begrotingstekort worden gedicht en daalt de staatsschuld naar raming al in het midden van de volgende kabinetsperiode tot onder de grens van zestig procent. Daarmee is het huishoudboekje van de overheid bijtijds op orde om de vergrijzingskosten van morgen te kunnen opvangen…

En ook in Nederland heeft dat belangrijke politiek-culturele gevolgen gehad. Door consequent vast te houden aan het belang van Europese oplossingen en de Nederlandse bestuurscapaciteit daarvoor in te zetten, heeft het kabinet ook aan het eurosceptische deel van het electoraat kunnen tonen dat oplossingen die gunstig zijn voor Europa niet ten koste hoeven gaan van de Nederlandse burger. De extra schulden die Nederland uit hoofde van de Europese lotsverbondenheid en vanwege zijn grote kredietwaardigheid is aangegaan, zijn namelijk primair ten goede gekomen aan het verbeteren van de Nederlandse en daarmee de Europese productiecapaciteit…

Zo worden momenteel alle Nederlandse basisscholen uitgebouwd tot brede scholen die alle Nederlandse kinderen van een tot twaalf, vijf dagen in de week, van negen tot vijf, een veelheid aan ontplooiingsmogelijkheden bieden. Daarmee is bijna 10 miljard euro gemoeid, een kwart van het Nederlandse onderwijsbudget. Dit is zowel een investering in de verheffing van Nederlandse kinderen als in de groeipotentie van Europa. Bovendien zijn de bouwkundige en organisatorische aanpassingen die daarvoor nodig zijn bij voorkeur aanbesteed bij Griekse en Portugese ondernemingen, teneinde deze lidstaten in staat te stellen uit hun economische problemen te groeien. Een soortgelijke strategie staat de rijke lidstaten voor ogen bij de investeringen in groene groei die voor volgend jaar op stapel staan. Voor Nederland komt dat neer op een bestedingsimpuls van normaals 10 miljard euro. Europese solidariteit is net als nationale solidariteit niet een nulsomspel maar een meersomspel: iedere Europese burger wint bij de groeiende duurzame welvaart van elke andere Europese burger…

Het consensuele overleg dat kenmerkend is voor zowel het Europese sociale model als het Nederlandse poldermodel heeft zich eveneens bewezen in de zoektocht naar een oplossing voor het vergrijzingsvraagstuk. Door in een vroegtijdig stadium het monopolie van de sociale partners op deelname aan de pensioenoverleggen te doorbreken en doelbewust gezaghebbende vertegenwoordigers van jongere generaties en zelfstandigen zonder personeel erbij te betrekken, kon worden voorkomen dat de uitkomsten per definitie zouden worden gezien als bevoordeling van oudere generaties. In ruil voor een fatsoenlijke collectieve regeling voor zzp-ers kon de vakbeweging moeilijk weigeren in te stemmen met een maandelijkse verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd met onmiddellijke ingang. En door deelnemers meer keuzemogelijkheden te bieden in beleggingsprofielen is het kabinet er tevens in geslaagd de laatste restjes verzet tegen pensioenuitkeringen die meer dan voorheen meeademen met de beleggingsrendementen weg te nemen. Voor het vlot trekken van de Nederlandse woningmarkt bereidt het kabinet net zo´n polderoverleg 2.0 voor, met deelname van alle belanghebbenden in plaats van alleen de georganiseerde belanghebbenden.

De succesvolle Europese crisisstrategie in het algemeen en de indrukwekkende Nederlandse groeiprestaties in het bijzonder hebben de angel gehaald uit die andere dramatische historische gebeurtenis die wij deze maand hebben herdacht: de aanslagen van 11 september 2001. Ondanks een decennia met heftige en vaak negatief getoonzette debatten over de vermeende onverenigbaarheid van de Islam met democratische waarden, heeft de economische integratie van niet-westerse migranten in Nederland een enorme vlucht genomen. Instrumenteel hiervoor zijn de markthervormingen van de jaren negentig geweest. Desalniettemin zou een diepe economische recessie als gevolg van excessieve bezuinigen, zoals de Anglo-Amerikaanse economieën nu ervaren, zeer waarschijnlijk tot grote etnische spanningen hebben geleid. Het succesvolle stimuleringsbeleid van het kabinet heeft het proces van economische integratie daarentegen alleen maar bespoedigd en daarmee het felle integratiedebat doen verstommen. De Islam is niet langer de angstaanjagende ´ander´ maar is in Nederland een religie als alle andere geworden.

Anno 2011 is Europa wederom uitgegroeid tot een continent van hoop voor landen, volkeren en individuen op zoek naar wegen om het samenleven met vreemden niet als een bedreiging maar als een verrijking te zien. Vertrouwen en geborgenheid, zelfvertrouwen en respect, empathie en nieuwsgierigheid zijn daarvoor de sleutels. Dat heeft de Europese geschiedenis ons door schade en schande geleerd. Het is aan U, leden van de Staten-Generaal, om deze Europese lessen tot richtsnoer van Uw handelen te maken en wereldwijd uit de dragen.: Radio Nederland Wereldmroep

Dit artikel kan worden overgenomen met bronvermelding. Toezending van bewijsexemplaren wordt op prijs gesteld. © Me Judice

Te citeren als

Ewald Engelen, “De vermijdbare crisis”, Me Judice, 20 september 2011.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail