Deeltijd-WW moet voorlopig worden gecontinueerd

Verlenging deeltijd-WW?

Vorige week meldde het kabinet dat het geld op is dat gereserveerd was voor deeltijd-WW en deze week debatteert de Kamer of het verstandig is om deze regeling te verlengen. Economen als Kalshoven (Volkskrant, 30 mei 2009) en Bovenberg en Jacobs (interview in Financieele Dagblad, 26 juni 2009) zetten zich af tegen de voortzetting en minister Donner twijfelde. De belangrijkste argumenten tegen verlenging zijn dat niet-productieve bedrijven in stand gehouden worden, dat het de arbeidsmarkt ontregelt, en dat de overheidsbegroting wel erg onder druk komt te staan. Hieronder houd ik deze argumenten tegen het licht en probeer ik ook meer evenwicht in het debat te brengen door ook de positieve zijden van deeltijd-WW naar voren te brengen. Me judice is de deeltijd-WW het beste arbeidsmarktinstrument dat men onder de huidige uitzonderlijke omstandigheden kan inzetten.

Natuurlijke selectie

Een recessie is vervelend, maar sommige economen (zie bijvoorbeeld bijdragen van Van Witteloostuijn en De Haan) geloven dat een periode van recessie ook een sanerende werking op de economie kan hebben. Tijdens een recessie krijgen de minst winstgevende bedrijven het moeilijk. Zij moeten hun productiviteit verhogen en hun productiekosten verlagen. Bedrijven die hier niet toe in staat zijn, gaan failliet. Hierdoor komen extra arbeidskrachten beschikbaar voor productievere bedrijven. Na een recessie zal de gemiddelde productiviteit van bedrijven hoger zijn en zal arbeid in grotere mate terechtkomen bij de meest productieve bedrijven. Door deze natuurlijke selectie kan de economie sterker uit de recessie komen.

Uitzonderlijke omstandigheden

Deeltijd-WW zou het bovenstaande proces verstoren. Bedrijven hoeven geen ingrijpende maatregelen te nemen om kosten te besparen om zo het hoofd boven water te houden. De huidige kredietcrisis verschilt echter van een normale recessie. Niet alleen de ongezonde bedrijven zijn in problemen gekomen door de teruglopende consumentenvraag en afnemende wereldhandel. Doordat banken de kredietverstrekking voor bedrijven beperkt hebben, komen ook potentieel gezonde bedrijven in problemen. Welke bedrijven getroffen worden, heeft niet alleen te maken met de productiviteit van de bedrijven, maar bijvoorbeeld ook met het moment waarop herfinanciering nodig was. Daarnaast moet bedacht worden dat de selectie onverdroten doorgaat. Ondanks deeltijd-WW en de daarvoor afgaande werktijdverkorting gaan er nog steeds bedrijven failliet. In het eerste kwartaal van 2009 was het aantal faillissementen 50% hoger dan in het eerste kwartaal van 2008.

Gevaar van langdurige werkloosheid

Maar er zijn meer argumenten waarom deeltijd-WW op dit moment een goede tijdelijke maatregel is. Door het wereldwijde karakter van de kredietcrisis wordt de recessie als diep en potentieel langdurig gezien. Daarnaast functioneren financiële markten nauwelijks waardoor erg veel bedrijven geraakt worden. Voor iemand die op dit moment werkloos wordt, zijn de vooruitzichten op nieuw werk dan ook weinig florissant. Dat geldt zeker als het om laaggeschoolde werknemers gaat die vaak lang bij dezelfde werkgever gewerkt hebben. Deze mensen hebben voornamelijk bedrijfsspecifieke kennis en weinig algemene vaardigheden die ook voor andere bedrijven interessant zijn. Tegen de tijd dat de economie enigszins opkrabbelt, zijn deze mensen langdurig werkloos. Als bedrijven weer nieuw personeel aannemen, hebben zij meestal een voorkeur voor jonge en goedkopere werknemers boven oudere langdurige werklozen. Het risico is vrij groot dat een oudere werknemer die nu ontslagen wordt nooit meer aan het werk komt. Dit betekent dat zo iemand voor een groot aantal jaren afhankelijk is van uitkeringen.

Rechtvaardiger verdeling

Een ander aspect van de huidige crisis is dat de inflatie laag is. Door de lage inflatie zullen, zelfs als de lonen niet stijgen, werknemers weinig directe last van de kredietcrisis ondervinden zolang ze hun baan behouden. De recessie komt dus voor een groot deel voor rekening van de 300.000 werknemers die volgens de CPB-voorspellingen werkloos zullen worden. Deeltijd-WW zorgt ervoor dat minder mensen werkloos worden en dat een deel van de lasten van de kredietcrisis wordt overgenomen door de overheid en dus alle belastingbetalers. Dat lijkt een eerlijkere spreiding van de lasten van de recessie.

Deeltijd-WW nu beter dan activerend beleid

Door de deeltijd-WW wordt het verlies aan (bedrijfsspecifieke) vaardigheden dat individuen tijdens een periode van werkloosheid oplopen beperkt. Daarnaast zou deeltijd-WW effectiever ingezet kunnen worden indien het gebruik van deze gelden gekoppeld wordt aan bijscholing door bedrijven aan werknemers die gebruikmaken van deze regeling. Uit de internationale literatuur (Bassanini et al, 2006) blijkt dat bijscholing van werknemers positieve effecten heeft op de productiviteit van werknemers. Deze werknemers worden aantrekkelijker voor bedrijven en weerbaarder op de arbeidsmarkt. Het alternatief van deeltijd-WW met bijscholing is dat werknemers in de WW terechtkomen. Uit de arbeidsmarkt literatuur weten we dat het erg moeilijk is om effectief beleid te formuleren om werklozen weer aan het werk te helpen. Dit soort beleid is vooral ineffectief in moeilijke perioden en voor werklozen die het contact met de arbeidsmarkt hebben verloren. In de huidige situatie is het voeren van een arbeidsmarktbeleid gericht op het activeren van werklozen weinig zinvol.

Maar wat dan? Het wachten met voeren van activerend arbeidsmarkt beleid tot de recessie is afgelopen, lijkt weinig zinvol, omdat mensen dan langdurig werkloos zijn en de afstand tot de arbeidsmarkt groot is. Het rendement van bijscholing in een bedrijf, zoals mogelijk is met een deeltijd-WW, is dus veel hoger dan het rendement van activerend arbeidsmarktbeleid. Als er al activerend arbeidsmarktbeleid is waarvoor in de literatuur vaak positieve effecten worden gevonden, dan is dit het subsidiëren van werkgelegenheid in de private sector (Kluve et al, 2006). Het subsidiëren van werkgelegenheid in de private sector heeft positieve effecten op arbeidsmarktuitkomsten, omdat het individuen betrokken maakt bij het arbeidsproces. Deeltijd-WW heeft een soortgelijke insteek, het voorkomt fulltime werkloosheid en daarmee verlies van vaardigheden en de band tussen werknemer en baan blijft behouden. Deeltijd-WW moet dus tijdelijk in de plaats komen van ander activerend arbeidsmarktbeleid en kan dus ook betaald worden uit het geld dat normaliter voor activerend arbeidsmarktbeleid gebruikt wordt.

Schaduwzijden?

Als door deeltijd-WW werknemers, en dan vooral laaggeschoolde werknemers, behouden blijven voor bedrijven, dan betekent dat dat er minder banen beschikbaar zullen zijn voor nieuwkomers op de arbeidsmarkt. Hierbij moeten twee dingen worden opgemerkt. Ten eerste is jeugdwerkloosheid al geruime tijd geen groot probleem. Nederland heeft de laagste jeugdwerkloosheid van de OESO, maar scoort veel slechter op langdurige inactiviteit onder ouderen. Ten tweede is het starten op de arbeidsmarkt gedurende een recessie sowieso onaantrekkelijk, omdat startsalarissen erg gevoelig zijn voor de stand van de economie. Dit geldt in het bijzonder voor vroegtijdige schoolverlaters en laagopgeleiden: voor hen zijn de minste banen beschikbaar. Voor scholieren is er daarom een extra prikkel om langer op school te blijven. Meer scholing heeft allerlei positieve effecten op lange termijn. De opbrengsten van extra onderwijs kunnen dan ook substantieel zijn. Hoger opgeleiden hebben meer perspectieven op de arbeidsmarkt, ze hebben hogere salarissen en zijn minder vaak werkloos. Daarnaast geldt dat een hoger geschoolde samenleving op lange termijn leidt tot een hogere economische groei. Als de kredietcrisis ervoor zorgt dat de huidige generatie scholieren meer investeert in scholing, dan is dat op lange termijn winst.

Conclusie

De deeltijd-WW is op dit moment een goed arbeidsmarktinstrument. Er moeten natuurlijk wel voorwaarden aan worden verbonden. Deeltijd-WW moet tijdelijk zijn en bedrijven moeten garanderen dat zij de werknemers die hiervan gebruikmaken ook daadwerkelijk later weer inzetten in het productieproces. Daarnaast moet het zo zijn dat dit middel alleen beschikbaar is voor potentieel gezonde bedrijven die kunnen aantonen dat zij de dupe zijn van de kredietcrisis. Het mag zeker niet zo zijn dat bedrijven die een normale recessie niet zouden overleven de kredietcrisis wel overleven door gebruik te maken van deeltijd-WW. Als de kredietverstrekking door banken weer op gang gekomen is, dan moet deeltijd-WW zeker niet gecontinueerd worden. In dat geval is de bron van het marktfalen weggenomen en zijn overheidsinterventies niet langer noodzakelijk. Banken nemen dan weer de taak op zich om te beoordelen of een bedrijf levensvatbaar is en welk krediet een bedrijf kan krijgen.

Referenties:

Bassanini, A, A.L. Booth, G. Brunello,M. De Paola en E. Leuven (2006) “Workplace training in Europe”, in G. Brunello and P. Garibaldi & E. Wasmer, eds. Education and Training in Europe (Ch. 8-13). Oxford University Press, Oxford.

Kluve, J. D. Card, M. Fertig, M. Gora, L. Jacobi, P. Jensen, R. Leetmaa, L. Nima, E. Patacchini, S. Schaffner, C.M. Schmidt, en B. van der Klaauw (2006), Active Labor Market Policy in Europe: Performance and Perspectives, Springer, Berlijn/New York.