Dubbele petten accountants en centraal bankiers kunnen eindelijk af

Achterstallig onderhoud

We zitten nu al vele jaren in de financiële crisis. Het eind van de tunnel is door politici al veel keren gezien, maar de bevolking weet wel beter; wij zitten er nog midden in. Schokkend is daarbij dat de primair verantwoordelijke sector: de financiële wereld, zo goed als ongestoord kan doorfunctioneren.

Door de Europese Centrale Bank (ECB) wordt een tientallen miljoenen kostende stresstest uitgevoerd op de ongeveer 130 grootste Europese banken. Die operatie maakt in de kern twee dingen duidelijk. Ten eerste kan worden gesteld dat het toezicht op het financiële systeem door de nationale centrale banken hopeloos heeft gefaald.

Ten tweede dat ook de externe controle door accountants geen ‘zekerheid’ (assurance) heeft gegeven, maar dat in de praktijk het stempel ‘getrouw beeld’ is gegeven, terwijl het tegendeel het geval was. Werk dat in het verleden goed had moeten gebeuren wordt nu in feite nog een keer overgedaan.

Dubbele petten

Een belangrijke verklaring voor dit falen kan worden gevonden in het feit dat zowel centrale banken als accountants dubbele petten op hadden en nog steeds hebben. Centrale banken moeten in theorie alleen fungeren als centrale bankier, lender in last resort, in de praktijk voeren zij economisch beleid en houden ze toezicht op banken. Accountants controleren jaarrekeningen, maar geven ook advies en worden voor al hun activiteiten betaald door hun controle-klanten. Het was te voorspellen dat dit niet goed kon gaan en door een enkeling is dat ook gebeurd, maar voor die enkelingen gold het Shakespeariaanse ‘heard, not regarded’. De financiële - en de accountantssector konden het best beschreven worden als een mutual admiration society; men kende elkaar en bewonderde elkaar niet zelden tegen beter weten in.

Toezicht apart zetten

Maar thans lijkt enig inzicht door te breken. De voorzitter van de Bundesbank is er nu voor om op termijn het toezicht af te splitsen van de ECB. Hij heeft daarbij de steun in de rug van het Internationaal Monetair Fonds, dat ook in die richting denkt. Ook Knot (DNB) wil het Europese Toezicht Systeem (SSM, Single Supervisary Mechanism) op den duur uit de ECB halen. Dit is het eerste geval van het verstand dat jaren te laat komt.

Het tweede gaat over de accountants. Grote ondernemingen zijn organisaties van openbaar belang. Beursvennootschappen vervullen strategische maatschappelijke functies. Dit soort organisaties laten controleren door personen of organisaties die bij die controle financieel belang hebben, is vragen om moeilijkheden. Daarom moet die controle anders georganiseerd worden en kan niet worden volstaan met cursussen ethiek, waar de beroepsorganisatie op inzet. De accountant Muis dacht eerder aan nationaliseren, maar pleit nu voor non-profit coöperaties. Hij is tegen nationalisatie, maar dat hoeft ook niet. Als het werk van accountants ten behoeve van het algemeen economisch belang ondergebracht worden in een zelfstandig bestuursorgaan (zbo), dan staan zij ver genoeg af van de gewone overheidsorganisatie en kunnen zij ongehinderd door financiële banden hun ‘zegenrijke’ controletaak verrichten. Ook hier is enig inzicht te laat doorgedrongen; zowel voor banken als accountants kun je je afvragen of het niet te laat is.