Duits Hof zet de weg naar verdere integratie open

Onderwerp:
Duits hof in zitting
Afbeelding ‘Mündliche Verhandlung in Karlsruhe’ van Mehr Demokratie (CC BY-SA 2.0)
De uitspraak van het Constitutionele Hof in Karlsruhe is gunstig voor de Europese integratie. Aldus de Tilburgse economen Eijffinger en Mujagic. Het is weliswaar een instemming onder voorwaarden maar het is de Duitse manier van ‘ ja’ zeggen tegen de euro. Het is een historische stap naar integratie die in alle openheid dient te geschieden en die uiteindelijk tot een fiscale en politieke unie kan leiden.

Uitspraak Hof

Niet alleen Europa maar de hele wereld keek afgelopen woensdag reikhalzend naar het Duitse stadje Karlsruhe. Dat had het Waterloo van de euro kunnen zijn. Dat is niet gebeurd. Het Duitse Constitutionele Hof oordeelde dat de Duitse deelname aan het euro noodfonds niet in strijd is met de Duitse grondwet. Maar het Hof is veel verder gegaan dan dat. Het oordeel moet als muziek in de oren klinken voor iedereen die ontstemd is erover dat in Europe bijna alles in achterkamertjes wordt besloten. Het Hof heeft namelijk volmondig ‘ja’ gezegd tegen de euro met de grootst mogelijke openheid en een hard ‘nee’ voor het behouden van de munt via een schimmig en duister besluitvormingsproces.

Onder voorwaarden

De euforie die onmiddellijk na de uitspraak ontstond onder beleggers, politici en economen is zeer begrijpelijk. Immers, het alternatief was een ‘nee’ van de acht rechters in Karlsruhe en dat was mogelijk een fatale klap geweest voor de Europese muntunie. Zoals bij al zijn uitspraken die betrekking hebben op de Europese muntunie, stelde het Hof wel voorwaarden. Het was dus een voorwaardelijk groene licht. Zo moet het Duitse aandeel van 190 miljard euro aan het 700 miljard euro zware noodfonds op een stevige en bindende wijze geëxpliciteerd worden in de Statuten van het noodfonds. Dat aandeel mag boven 190 miljard stijgen, maar niet automatisch. Het Duitse parlement moet dat goedkeuren. Daarnaast moet het Duitse parlement alle benodigde informatie krijgen zodat het elke uitbetaling uit het noodfonds of een uitbreiding ervan, op basis van alle informatie kan beoordelen en goed- of afkeuren. Met andere woorden: het noodfonds mag geen geheimen hebben voor Berlijn.

Aanpassing statuten

Dit alles vereist aanpassingen van de statuten van het noodfonds. Daarmee hebben we de grootste schade voor de korte termijn te pakken. Het ratificatieproces van het permanente noodfonds was een behoorlijke bevalling. Aanvulling ervan en goedkeuring kan enige tijd in beslag nemen. Het Hof heeft meer dan een keer expliciet verwezen naar zijn oordeel van iets meer dan een jaar geleden, op 7 september 2011. Daar staat onder meer dat het Duitse parlement altijd het laatste woord moet hebben en Duitsland niet mag instemmen met mogelijke permanente mechanismen die als gevolg zouden hebben dat het land verplichtingen op zich neemt waarvan de omvang afhankelijk is van besluiten in andere eurolanden en waarover het Duitse parlement dus niets te zeggen heeft.

Duits stempel

De echte winst is dat nu eindelijk iedereen begrijpt dat elke oplossing voor de eurocrisis langs Karlsruhe voert en door dat stadje moet komen. Dat zal er hopelijk voor zorgen dat bij het opstellen van allerlei voorstellen hoe de eurocrisis op te lossen, beleidsmakers, politici en academici van tevoren rekening zullen houden met de voorwaarden en eisen die het Duitse hof heeft opgesteld. Dat is nu heel vaak, ook in Nederland, niet het geval. Omdat dat tot nu toe heel weinig gebeurde, kwam het proces van crisisaanpak steeds tijdelijk stil te staan omdat iedereen moest wachten op weer een uitspraak van Karlsruhe. Dat was en is heel slecht voor de uitstraling van Europa die de crisis probeert op te lossen naar de rest van de wereld. Bovendien zorgt het voor heel veel onzekerheid op de financiële markten, die door die onzekerheid de situatie in sommige eurolanden vaak hebben verergerd. In dit opzicht is het heel goed mogelijk dat de mogelijke toekomstige oordelen van Karlsruhe voor minder onzekerheid zullen zorgen. De rechters hebben namelijk expliciet gesteld dat ‘een voortdurende verdere ontwikkeling van de monetaire unie nodig kan zijn om die stabiel te maken’, zoals afgesproken bij de oprichting. Als een stabiele muntunie niet bereikt kan worden door de regels en afspraken die al gemaakt zijn, dan ‘zijn nieuwe politieke beslissingen nodig over hoe verder te gaan’. Dit is een zeer belangrijk stuk.

Nieuwe afspraken nodig

Het Hof stelt namelijk dat nieuwe afspraken op Europees niveau, die als doel hebben de muntunie stabiel te maken, waarschijnlijk nodig zijn. Met andere woorden, de lat ligt sinds september 2012 wel erg hoog voor het Hof om die nieuwe afspraken die er ongetwijfeld zullen komen, af te schieten. Uit deze uitspraak mag afgeleid worden dat het Hof dat ook helemaal niet wil. Zolang het doel van die nieuwe afspraken op Europees niveau stabilisatie van de muntunie is, zal het Hof geen nee zeggen.

Stap naar verdere integratie

Met de harde eis voor volledige openheid van zaken richting het Duitse parlement zegt het Hof in feite dat dat proces van verdergaande integratie, die uiteindelijk tot een fiscale en politieke unie kan leiden, uitsluitend via de voordeur plaats mag vinden en niet, zoals in Europa gebruikelijk is, via de achterdeur. In eurosceptische landen zoals Nederland zal het oordeel daarmee waarschijnlijk voor nog meer spanningen zorgen. De grote eurolanden kunnen na deze uitspraak namelijk makkelijker grote stappen nemen naar een verdere integratie in Europa. Maar omdat die grote stappen nu ook nog eens in alle openheid gezet zullen worden, valt een mogelijke scherm waarachter de Nederlandse onderhandelaars in Europa kunnen schuilen, weg. Nog meer spanningen tussen grote en kleine landen liggen daarmee ook voor de hand.

* Dit stuk verscheen eerder in het NRC Handelsblad van 13 september 2012.

Te citeren als

Sylvester Eijffinger, Edin Mujagic, “Duits Hof zet de weg naar verdere integratie open”, Me Judice, 14 september 2012.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘Mündliche Verhandlung in Karlsruhe’ van Mehr Demokratie (CC BY-SA 2.0)

Ontvang updates via e-mail