Forse pensioenkortingen tonen failliet aan van huidige pensioencontracten

Onderwerp:
Dossier:
Forse pensioenkortingen tonen failliet aan van huidige pensioencontracten image
De dreiging van forse kortingen op pensioenuitkeringen illustreert het failliet van de huidige pensioencontracten, aldus Lans Bovenberg en Theo Nijman. Deze contracten resulteren in conflicten tussen generaties over het beleggingsbeleid en destabiliseren de Nederlandse economie door aanzienlijke kortingen op ingegane pensioenen in een neergaande conjunctuur.

Failliete pensioencontracten

De fundamentele reden voor het failliet van de huidige pensioencontracten (die gebaseerd zijn op nominale aanspraken) is dat pensioenfondsen niet meer over voldoende risicodragend kapitaal beschikken om pensioendeelnemers te beschermen tegen beleggingsrisico’s. Voorheen hadden de fondsen de mogelijkheid om tegenvallende beleggingsopbrengsten op te vangen vanuit aanwezige buffers of door de premies te verhogen. Maar mede door de vergrijzing zijn de verplichtingen en pensioenvermogens sterk gegroeid ten opzichte van de premiebasis waardoor het instrument van de premie ineffectief is geworden. Ook zijn de buffers van veel fondsen verdwenen door dalende rentestanden en tegenvallende beleggingsresultaten.

Risico ligt bij deelnemers

Vanwege het ontbreken van andere instrumenten om risico’s op te vangen liggen de beleggingsrisico’s nu bij de pensioendeelnemers. Het collectieve beleggingsbeleid van pensioenfondsen zit daarom in een spagaat tussen het veiligstellen van de belangen van gepensioneerden enerzijds en werkenden anderzijds. Om de ambitie van een adequaat geïndexeerd pensioen voor werkenden overeind te kunnen houden zijn beleggingsrisico’s geboden. Maar bij de huidige lage dekkingsgraden zijn deze beleggingsrisico’s ongewenst voor ouderen; tegenvallers resulteren als gevolg van korte hersteltermijnen namelijk direct in forse kortingen op hun inkomen, terwijl meevallers vooral neerslaan in hogere buffers. Gepensioneerden dragen zo wel de lasten, maar plukken nauwelijks de vruchten van meer risico. En zo boeten gepensioneerden nu, door de dreiging van aanzienlijke kortingen, voor de risico’s die pensioenfondsen nemen om de pensioenpremies voor werkenden te beperken. Hierdoor probeert men voor werkenden het uitzicht op indexatie van de pensioenen zoveel mogelijk overeind te houden.

Fictie van garanties

Een ander probleem van het huidige pensioencontract is dat de waardering van pensioenaanspraken gebaseerd is op de fictie van nominale garanties. Deze fictie spoort niet meer met de realiteit omdat de beleggingsrisico’s bij de deelnemers liggen. Nu vanwege de kapitaalvlucht naar een veilige havende rente steeds verder daalt, explodeert de marktwaarde van de pensioenverplichtingen aan jongeren en dalen de dekkingsgraden steeds verder. Dit leidt tot een aanzienlijke herverdeling van vermogen van oud naar jong. Ouderen worden geconfronteerd met de dreiging van aanzienlijke pensioenkortingen om voldoende vermogen vrij te maken voor jongeren. De waardering van pensioenaanspraken op basis van de fictie van nominale garanties heeft zo schadelijke procyclische effecten op onze economie: in slechte tijden wanneer beleggers veiligheid zoeken en risicovrije rentes laag zijn, moeten fondsen de koopkracht van ingegane pensioenen aantasten. In een hoogconjunctuur, daarentegen, gooien fondsen olie op het vuur omdat hoge rentestanden en de daarbij horende hoge dekkingsgraden hen in staat stellen meer geld uit te delen aan gepensioneerden.

Voorwaardelijke contracten

De nieuwe, voorwaardelijke pensioencontracten zoals voorgesteld in het pensioenakkoord dragen bij aan de oplossing van de hierboven beschreven twee problemen. In de eerste plaats resulteert de uitsmeerperiode van tien jaar voor het verwerken van schokken in impliciete leeftijdsdifferentiatie tussen gepensioneerden en werkenden. Schokken worden geleidelijk doorgegeven aan gepensioneerden en degenen die bijna met pensioen zijn, maar werkenden jonger dan 55 jaar krijgen pas een uitkering als de schokken geheel zijn verwerkt en dragen het volledige risico. Deze vorm van risicodifferentiatie komt tegemoet aan de verschillende risicohoudingen van ouderen en jongeren. Gepensioneerden worden niet opgezadeld met de risico’s die pensioenfondsen nemen in het belang van de actieven. En de werkenden die profiteren van het grotere opwaartse potentieel van een meer risicovol beleggingsbeleid dragen ook de grotere potentiële tegenvallers die nu eenmaal bij een dergelijk beleid horen.

Anticyclisch

Nieuwe pensioencontracten met voorwaardelijke pensioenbeloften bieden ook mogelijkheden om het procyclische effect van de huidige waarderingsmethodiek gebaseerd op de fictie van garanties aan te pakken. De waarderingsmethode van voorwaardelijke pensioenverplichtingen houdt namelijk expliciet rekening met risicopremies als opslag op de risicovrije rente: als we immers deelnemers geen garanties voorspiegelen dienen we de toezeggingen te waarderen inclusief een risicopremie. Wanneer beleggers in slechte tijden vluchten in veilig papier daalt de risicovrije rente maar stijgen meestal de risicopremies. Als gevolg van deze hogere risicopremies stijgt in een neergaande conjunctuur de marktwaarde van de voorwaardelijke verplichtingen aan jongeren minder sterk dan het geval zou zijn geweest onder de fictie van pensioengaranties. In de nieuwe pensioencontracten is in slechte tijden daarom minder pensioenvermogen nodig om de toezegging aan jongeren gestand te kunnen doen dan in het huidige pensioencontract. In goede tijden waarin de rente hoog maar de risicopremies laag zijn, ligt de situatie precies andersom.

Een waarderingsmethodiek gebaseerd op voorwaardelijke pensioenbeloften kan zo voorkomen dat er in deflatoire tijden veel moet worden gekort op de uitgekeerde pensioenen en in goede tijden te veel wordt uitgekeerd aan gepensioneerden ten koste van werkenden.

Bron foto: Flickr, Pim Geerts

Te citeren als

Lans Bovenberg, Theo Nijman, “Forse pensioenkortingen tonen failliet aan van huidige pensioencontracten”, Me Judice, 28 augustus 2012.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail