Gooi het zuurverdiende budgettaire herstel niet weg

Gooi het zuurverdiende budgettaire herstel niet weg image

Afbeelding ‘Turbo Rollercoaster, Brighton’ van Jamie Pem (CC BY-NC-ND 2.0).

31 mrt 2017

De komende tijd zal er een nieuw kabinet gesmeed moeten worden. De verleiding is groot nu er ook nog een begrotingsoverschot is om in een verdeeld politiek landschap alle deelnemende partijen hun wensenlijstje te laten vervullen. Volgens de Amsterdamse econoom Beetsma, tevens lid van de European Fiscal Board, moet die verleiding worden weerstaan om conjunctuurgolven niet uit te vergroten. Een positief structureel overheidssaldo is nodig om een volgende recessie goed te kunnen weerstaan. Daarnaast zal het stimuleren van vraag krapte op de arbeidsmarkt alleen maar versterken met alle gevolgen van dien voor prijzen en lonen.

Versnipperde partijen

De verkiezingen hebben een versnipperd politiek landschap achter gelaten. Minstens vier partijen zijn nodig om een meerderheid in de Tweede Kamer te genereren. Gelukkig bevindt de economie zich na jaren van stagnatie en broekriem aanhalen in een opgaande fase en stevenen de overheidsfinanciën af op een fors overschot. Dit maakt het gemakkelijker om een coalitie te vormen van partijen die allemaal hun wensenlijstje hebben, maar in ideologisch opzicht redelijk fors uit elkaar liggen. De middelen om iedere partij iets van zijn wensenlijstje te geven lijken immers ruimschoots voorhanden.

Beheersing gevraagd

Toch is het te hopen dat de toekomstige coalitiegenoten, welke dat ook mogen zijn, zich weten te beheersen. De gunstige ontwikkeling van de overheidsfinanciën is niet enkel het gevolg van de oplevende conjunctuur, maar voor een groot deel het resultaat van de enorme ombuigingen van de afgelopen kabinetten van Rutte. Deze hebben de structurele component van de overheidsbalans, dat wil zeggen de overheidsbalans geschoond voor de effecten van de conjunctuur en eenmalige inkomsten en uitgaven, fors verbeterd. De Nederlandse burger heeft grote offers gebracht om deze ombuigingen mogelijk te maken, en het zou betreurenswaardig zijn wanneer deze op lichtzinnige wijze ongedaan worden gemaakt met verruimende maatregelen die de structurele balans meteen weer verslechteren.

Wat dat laatste betreft zijn de voortekenen niet heel gunstig, als we de verkiezingsprogramma’s en CPB-doorrekeningen mogen geloven. Bijna alle partijen tekenen voor een verhoging van de overheidsuitgaven ten opzichte van het basispad. Deze verhoging loopt op tot een maximum van 22 miljard euro voor de PvdA in 2021. Van de partijen die op dit moment onderhandelen is GroenLinks de gulste partij met 10 miljard euro hogere uitgaven in 2021. Op het structurele EMU-saldo, dat op het basispad op 0,6% BBP in 2021 uitkomt, hebben de pakketten van de onderhandelende partijen negatieve effecten van tussen de 0,5 en 0,8% BBP. Dit lijkt niet heel dramatisch, maar een overheidsbegroting die structureel in balans is, kan onvoldoende zijn om het tekort in een recessie beneden de 3% te houden zoals ook DNB President Knot onlangs in het Financieele Dagblad (30 maart 2017) opmerkte – de conjuncturele uitslagen van de Nederlandse economie lijken groter te zijn geworden sinds de millenniumwisseling. Bovendien, wanneer een groot aantal partijen tot elkaar moet komen om een regering te vormen is een makkelijke oplossing om alle wensenlijstjes bij elkaar op te tellen. Aangezien de wensenlijstjes verschillen is een verdere verslechtering van de structurele balans niet ondenkbaar.

Wegen die beter vermeden kunnen worden

Extra uitgaven en lagere lasten zijn niet per se slecht. Veel hangt af van waar de uitgaven aan besteed worden en waar de lagere lasten neerslaan. Er zijn echter twee kanalen waarlangs een verslechterende structurele balans tijdens hoogconjunctuur de economie kan schaden. Allereerst leidt dit tot oververhitting van de economie wanneer deze nog verder aantrekt. De nu al dreigende krapte op de arbeidsmarkt wordt verder aangewakkerd met stijgende lonen en prijzen tot gevolg. In een situatie van monetaire autonomie zou de centrale bank de rente verhogen en de economie afremmen. Het rente-instrument is echter in handen van de ECB, die zich richt op de gemiddelde situatie in het eurogebied en om die reden het monetaire beleid voorlopig ruim zal houden. Een relatieve stijging van het Nederlandse prijspeil zou niet zo erg zijn, wanneer die zou stoppen op het moment dat de conjunctuur weer op zijn neutrale punt zou zijn aangeland. Het probleem zit hem in de persistentie van de (relatieve) inflatie, waardoor de economie door zijn evenwicht heen schiet en de onvermijdelijke toekomstige laagconjunctuur dieper maakt. De te lage koppeling van de gulden aan de euro begin deze eeuw heeft hetzelfde effect gehad bij het barsten van de internet bubbel, terwijl de Zuid-Europese malaise voor een deel ook te wijten is aan de te ver doorgeschoten lonen en prijzen tijdens jaren voor de crisis.

Ten tweede verkleinen intensiveringen de opbouw van de buffer in de overheidsfinanciën tijdens de aantrekkende conjunctuur. Dat betekent dat de financiële uitgangspositie bij de volgende conjuncturele neergang zwakker is, en er dus harder zal moeten worden ingegrepen in de overheidsfinanciën. Empirisch onderzoek toont aan dat gebrek aan financiële discipline tijdens opgaande conjunctuur, dat wil zeggen het in onvoldoende mate verbeteren van de structurele balans, de belangrijkste oorzaak is van procyclische (verkrappende) budgettaire ingrepen tijdens laagconjunctuur. Conjuncturele uitslagen worden dus onnodig vergroot met enorme kosten voor het welzijn van de bevolking. Dit is ook de reden dat de preventieve arm van het Stabiliteits- en Groeipact een steeds groter gewicht krijgt in het Europese begrotingstoezicht. Bij een structurele balans die voldoende hoog is kunnen de automatische stabilisatoren hun werk doen zonder dat tijdens een recessie de 3-procentgrens op het feitelijke tekort in gevaar komt en er extra moet worden ingegrepen.

Door de huidige politieke situatie zouden pijnlijke lessen uit het verleden echter wel eens vergeten kunnen worden.

Te citeren als

Roel Beetsma, “Gooi het zuurverdiende budgettaire herstel niet weg”, Me Judice, 31 maart 2017.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Afbeelding ‘Turbo Rollercoaster, Brighton’ van Jamie Pem (CC BY-NC-ND 2.0).

Links

Ontvang updates via e-mail