Hard bezuinigen is geen oplossing maar een probleem

Onderwerp:
Minister Dijsselbloem en zijn Duitse ambtsgenoot Schäuble tijdens een kennismakingsoverleg in Berlijn
© Rijksoverheid
20 jan 2013
Europese overheden uit het noorden dringen aan op forse bezuinigingen om zo maar de 3 procentsnorm uit het Stabiliteitspact te handhaven. Volgens Rick van der Ploeg is deze budgettaire anorexia zelfvernietigend. Voor herstel van Europese en Nederlandse economie zijn structurele hervormingen, economische stimulering en aanpak van het bankenprobleem essentieel. De minister van financiën Dijsselbloem zou deze aanpak moeten omarmen in plaats van te werken aan zijn reputatie van een principiële en harde bezuiniger.

 

Dr Pangloss bestaat echt

Voltaire steekt in zijn satire ‘Candide, ou l’Optimisme’ van 1759 de draak met Dr. Pangloss. Bij elke ramp die het land overkomt stelt hij dat het beste is om niets te doen, want het komt vanzelf allemaal goed. Het ging de Verlichtingsfilosoof Voltaire om een kritiek op de leer van Leibniz door een karikatuur te maken van de onverbeterlijke optimist. Deze satire is ook van toepassing op premier Mark Rutte, een onverbeterlijke optimist. Ook minister van financiën Jeroen Dijsselbloem en minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher lijken onder invloed van Dr Pangloss.

De leden van het kabinet roepen om het hardst dat er zo hard mogelijk moet worden bezuinigd en dat het dan allemaal vanzelf goed komt. Dat is ook het standpunt van de Duitse regering. Maar als we in Europa de kop in het zand steken dan blijft Europa in crisis en kan het alleen nog maar erger worden. Japan ligt al meer dan 10 jaar op zijn gat en dat deflatiespook kan Europa ook overkomen. Hopen dat de economie vroeg of laat zal aantrekken en dat de problemen dan als sneeuw voor de zon verdwijnen is geen economische strategie. Innovatieve banenplannen en economische stimulering zijn nodig om de Europese economie weer aan de praat te krijgen. Dat lukt niet als Duitsland en in het kielzog Nederland alleen maar budgettaire anorexia in het vaandel heeft en visies op economische groei ontbreken.

Consensus binnen kabinet

Het kabinet stelt dat het tekort niet hoger mag zijn dan 3 procent van het nationale inkomen, want anders volgen miljardenboetes uit Brussel en trekken de financiele markten de stekker eruit. Dit is waarom er gerekend vanaf 2010 gedurende de volgende vier jaar meer dan 40 miljard euro wordt afgeknepen, grosso modo de helft via bezuinigingen en de rest via belastingverhogingen. Ook de PvdA ministers van financien en sociale zekerheid, Dijsselbloem en Asscher, uiten stoere taal dat aan de 3 procent norm niet mag worden getornd. Tegen de regels in mocht echter een eenmalige meevaller, 3,8 miljard voor telecomlicensies met een looptijd van 17 jaar, worden ingezet. Maar wat als er komend jaar nog eens 4 of 5 miljard moet worden bezuinigd om onder de 3 procent te blijven?

Ik begrijp dat nieuwe ministers een financieel degelijke reputatie moeten opbouwen en niet bekend willen staan als potverteerders. Laten we daarom hopen dat minister Dijsselbloem samen met collega Timmermans het voortouw neemt in Europa om Duitsland binnenskamers te overtuigen van de noodzaak de rol van economische locomotief in Europa op zich te nemen. Minister Dijsselbloem krijgt dan terecht het krediet voor het oliemannetje dat de Europese economie weer aan de praat heeft gekregen.

Overheid ‘spender of last resort’

De recessie in Europa verslechtert immers met verdergaande bezuinigingen, zeker nu de economie hapert en banken massaal vreemd vermogen moeten afstoten en eigen vermogen versterken (deleveraging). De leer van John Maynard Keynes stelt dat juist nu alles op alles moet worden gezet om noodzakelijke investeringen in onderwijs, onderzoek, openbare infrastructuur, internet en vergroening naar voren te halen om de economie weer aan het rollen te krijgen. Voor maatschappelijke investeringen die aantoonbaar rendement hebben, inclusief het aan een baan helpen van langdurig werklozen, zou geleend moeten worden ook als dit leidt tot een hoger tekort.

Voor een Europawijde expansie zijn de hefboomeffecten aanzienlijk. Door nu grootscheeps te bezuinigen is er een dikke kans dat de recessie wordt versterkt. Ook het IMF en de OESO wijzen op de gevaren van grootscheepse bezuinigingen en belastingverhogingen. De chef-econoom van het IMF, Olivier Blanchard, heeft recentelijk zelfs het boetekleed aangetrokken voor het onderschatten van de gevolgen van de rampzalige gevolgen van de grootscheepse bezuinigingen in Europa (Blanchard en Leigh, 2013). Zo voorspelde het IMF twee jaar terug dat Griekenland na twee jaar van forse bezuinigingen weer zou groeien, maar een kwart van de Grieken is momenteel werkloos en hun economie krimpt nog steeds.

Tot nu toe hebben politici in Europa er een potje van gemaakt. Ook de clan van economen treft blaam omdat velen van hen maar wat toeteren zonder een degelijke analyse van de problemen. Helaas zal de situatie verslechteren en is er nog veel aan de werk voor politici die tot nu toe te weinig en te laat in actie zijn gekomen. Zo zal het proces van schuldreductie decennia, niet jaren duren. Door het te snel en te vroeg in te zetten knijp je de economie alleen nog maar verder af. Zo scoorde de PVV beter dan de andere partijen bij het Centraal Planbureau door slechts anderhalf jaar later het tekort onder de 3 procent te krijgen.

De President van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi, heeft de rente verlaagd om de economie uit het slop te helpen en gezegd dat hij alles doet wat nodig is om de euro niet uit elkaar te laten vallen. Deze strategie matst mensen met schulden terwijl sparen amper loont. Dit werkt zolang de monetaire expansie de inflatie niet aanwakkert. En het rentewapen is nu vrij ineffectief omdat het niet veel verder verlaagd kan worden. De vraag is wie uiteindelijk opdraait voor de 'lender of last resort' -functie van de Europese Centrale Bank.

Wat te doen?

De euro overboord gooien is geen optie, zeker niet voor Nederland. Bovendien betekenen de toegenomen loonflexibiliteit en internationale arbeidsmobilitei dat de Eurozone steeds meer voldoet aan de eisen van een optimaal valutagebied. De Eurzone is echter geen fiscale unie waar begrotingsbeleid gecoordineerd wordt om onevenwichtigheden in de Eurozone te voorkomen en waar overdrachten plaatsvinden van rijke naar arme landen. Het electoraat pikt zo’n unie sowieso niet.

De koninklijke weg om schuldreductie in gang te zetten is dus verhoging van de economische groei. Dat is waarom het kabinet moet investeren in structurele hervormingen zoals nog verdere verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd, verdere inperking van de hypotheekrenteaftrek, versoepeling van het ontslagrecht, grotere loon- en prijsflexibiliteit, en bestrijding van kartels. Invoering vereist een zeer lange overgangs- en invoeringstermijn. Als smeergeld nodig is, dan is een tijdelijk hoger tekort geen ramp. Na het monetaire mirakel van Draghi leunen politici achter over, terwijl juist nu actie is vereist. En dit terwijl het wapen van Draghi impotent is geworden.

Zo moeten politici het komende jaar het bankenproblemen aanpakken. Probleem is immers dat banken momenteel de belangrijkste eigenaren van overheidsschuld zijn. Als schuld haar waarde verliest, zijn de banken dus de klos en is er geen private partij meer die het tekort wil financieren. Banken zijn ook fragiel vanwege de vastgoedcrisis met name onder kantoren, een tijdbom onder de Nederlandse economie. Het krediet zal steeds meer opdrogen en de economische situatie verslechteren door de noodzaak tot verdergaande deleveraging van de banken. Door de bijkomende verslechtering van de kwaliteit van leningen ontstaat een vicieuze cirkel.

Omdat het rentewapen niet meer werkt, is er geen makkelijke fix na drie jaar van falend beleid. Het lijkt er steeds meer op dat er geen andere optie is dan grootschalige afwaardering van schulden. Het geschonden vertrouwen kan alleen worden hersteld als er voor de toekomst een keiharde begrotingsdiscipline wordt afgesproken en gehandhaafd zodat afwaardering nooit meer gebeurt. Dit vereist ofwel discipline van bovenaf zoals in de Duitse federatie met haar recentelijk ingevoerde schuldremregel of discipline van onderop zoals in de Verenigde Staten waar bailouts door de federale overheid al meer dan anderhalve eeuw grondwettelijk verboden zijn en staten tengevolge daarvan zelf strakke regels hebben opgesteld.

Gevraagd: echte fiscale unie

De Franse econoom Charles Wyplosz (2012) geeft terecht de voorkeur aan het Amerikaanse model omdat dit begrotingssoevereniteit respecteert en het beter werkt in de praktijk. De no-bailout clausule van het Verdrag van Maastricht was altijd al een wassen neus, zie de Griekse, Ierse en Portugese bailouts. Nodig is een onbespreekbare no-bailout clausule in ruil voor schuldafwaardering. Griekenland had dan reeds in mei 2010 naar het IMF gegaan en haar schuld moeten afwaarderen. Het Stabiliteitspact is politiek en economisch een historische vergissing en heeft keer op keer gefaald. Duitsland heeft het zonder enig publiek debat afgedwongen in ruil voor het opgeven van de D-mark, maar de kans van slagen was zonder opgeven van soevereniteit nihil.

Nederland als aanjager

Naast afwaardering van schuld en een totaal nieuwe begrotingsdiscipline van onderop zijn structurele hervormingen, economische stimulering en aanpak van het bankenprobleem topprioriteiten voor Europa. Dat vereist een gecoordineerde aanpak waar minister Dijsselbloem een cruciale aanjaagfunctie in kan vervullen. Nu grootscheeps bezuinigen en de belastingen verhogen verergeren de misere. Als het bankenprobleem is opgelost, de schulden afgewaardeerd en de economie weer op volle toeren draait, moeten bailouts grondwettelijk worden verboden en een keiharde schuldremregel worden ingevoerd die eist dat het structureel tekort niet hoger is dan bijvoorbeeld 0,35 procent van het BBP en uitzonderingen toestaat ten tijde van economische recessie. Alleen zo kunnen de crises van vandaag te lijf worden gegaan met perspectief op een solide toekomst.

* Deze bijdrage verscheen in verkorte vorm in NRC Handelsblad van 19 januari 2013.

Referenties

Blanchard, O, en D. Leigh, 2013, Growth Forecast Errors and Fiscal Multipliers, IMF Working Paper, Washington DC.

Wyplosz, C., 2012, Fiscal Discipline in the Monetary Union, Vox, 26 November 2012.

Te citeren als

Rick van der Ploeg, “Hard bezuinigen is geen oplossing maar een probleem”, Me Judice, 20 januari 2013.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
© Rijksoverheid

Ontvang updates via e-mail