Hoe we cowboys in bedwang houden

Onderwerp:
Hoe we cowboys in bedwang houden image
2 nov 2010
Bedrijven nemen bewust managers aan die risico’s nemen. Het gaat pas mis als op die leidinggevenden geen toezicht wordt gehouden.

Wat hebben Willem Scholten, Jérôme Kerviel en Cees van der Hoeven gemeen? Willem Scholten meende dat hij boven de geldende code van het Havenbedrijf van Rotterdam was gesteld. Jérôme Kerviel dacht dat hij binnen Société Générale onbeperkt mocht gokken. Cees van der Hoeven van Ahold vond dat bepaalde kennis beter aan de accountant werd onthouden. Allen overtraden bedrijfregels. Het Gemeentelijk Havenbedrijf, Société Générale en Ahold hadden minder schade geleden als ze risicomijdende mensen hadden aangesteld. Maar wat voor de individuele bedrijven geldt, geldt niet voor alle bedrijven samen.

Selectie

Bedrijven selecteren bedrijfsmanagers die van nature risico nemen. Om concurrenten de loef af te steken stellen ze graag managers aan die oplossingen zoeken buiten de voor de hand liggende mogelijkheden. Dit type managers ziet en benut kansen, is optimistisch over de kansen van projecten en verzamelt mensen om zich heen die ook in de zaak geloven. Deze combinatie van kenmerken maakt het waarschijnlijker dat optimistische voorspellingen worden bereikt. Zo zocht Scholten zakelijk voordeel voor de haven van Rotterdam in China. Kerviel ging op zoek naar hogere rendementen omdat hij de gestelde targets wilde halen. Ahold verwierf prachtige activiteiten in de Verenigde Staten en Scandinavië. Allen zijn in hun streven geslaagd, totdat overmoed hen overmande.

Nadeel van optimisten

Er kleven bezwaren aan de optimistische en zelfverzekerde managers die bedrijven zo graag benoemen. Zo blijkt uit onderzoek dat de optimist moeite heeft de waarheid onder ogen te zien als deze tekortschiet bij eerdere vooruitzichten. Optimisten zijn geneigd nieuwe feiten zo lang te negeren dat zij hun toevlucht moeten nemen tot leugens om hun geloofwaardigheid in stand te houden. We weten dat veel topmanagers die slechter presteren dan hun concurrenten, moeite doen om net zo succesvol te lijken. Een aantal schroomt er niet voor terug om de winstcijfers te manipuleren en deze er even mooi te laten uitzien als die van de concurrent. Van buitenaf is dus lange tijd onzichtbaar of we met een goed of slecht presterend bedrijf te maken hebben.

De conclusie lijkt daarom gerechtvaardigd om optimistische kandidaat-managers niet op topposities te zetten. Het is beter een voorzichtige manager te benoemen. Maar in de praktijk gebeurt dat niet. Een onderzoek dat ik samen met Laurence van Lent deed, laat zien dat bijna eenderde van de bedrijven kiest voor een manager van het type Kerviel, Scholten en Van der Hoeven. Dat is minder omineus dan u zou denken.

Checks and balances

Wanneer bedrijven kiezen voor benoeming van optimistische managers brengen ze als het goed is ook systemen in stelling waarmee de optimistische manager tegen zichzelf in bescherming wordt genomen. Zo blijkt dat deze managers vaker contracten krijgen die hun blik richt op de belangen van hun bedrijf op de lange termijn. Bedrijven laten de optimistische manager ook vaker weten wat van hem wordt verlangd dan ze bij zijn conservatievere collega doen. De optimistische manager moet ook vaker verantwoording afleggen over de bereikte resultaten. Daarnaast gebruikt het bedrijf prestatiemaatstaven om de richting aan te geven die moet worden ingeslagen. Ook wordt de manager zonder omhaal van woorden harder aangesproken op resultaten. Vergoelijking van slechte resultaten is nauwelijks een optie voor de optimistische risicozoekende manager. Tot slot zien we dat bedrijven niet alleen maatregelen nemen die direct betrekking hebben op die ene manager. Bedrijven creëren een cultuur die bepaalde gedragingen onaantrekkelijk maken voor een manager. Ze benadrukken hun code vanaf de top tot de onderste lagen van het bedrijf zodat iedereen er naar leeft. In dit type bedrijven treffen we minder winstmanipulatie aan.

Omgekeerd kan een bedrijf managers ook aanzetten tot onethisch gedrag. Een baas die zegt dat de omzet tegen elke prijs omhoog moet, laat zijn medewerkers impliciet weten dat maatschappelijke normen niet leidend zijn. We zien dat medewerkers zulke opdrachten volgen.

Controle onmisbaar

Bedrijven zijn zich wel degelijk bewust van het type manager dat ze in huis hebben. In het geval van risicozoekende managers nemen bedrijven uitdrukkelijk maatregelen om hen tegen hun overmoed in bescherming te nemen. Het gaat mis in situaties waar geen strakke controle is. Zo werd Scholten niet gecontroleerd op zijn rekeningen, kon Kerviel handelen zonder toestemming van zijn bazen en benoemde Van der Hoeven zichzelf tot zijn eigen controleur toen hij bij Ahold gelijktijdig de posities van bestuursvoorzitter en financieel directeur innam. Hun bedrijven hebben gemeen dat zij hun parels te lang op hun plek lieten zitten terwijl de controle over hun handelen werd losgelaten. Elke briljante manager verdient een even briljante toezichthouder.

Typen managers bij Nederlandse bedrijven

* Dit artikel is tevens opgenomen in Schinkels forum in NRC Handelsblad van 2 november 2010; Schinkels forum is een samenwerking tussen NRC Handelsblad en Me Judice.

Te citeren als

Jan Bouwens, “Hoe we cowboys in bedwang houden”, Me Judice, 2 november 2010.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail