Huidige extreem lage rente heeft alleen maar nadelen

diep dal
Afbeelding ‘Argentina_Mendoza_316’ van Jason Jones (CC BY-NC-SA 2.0)
29 sep 2014
Het extreem laag houden van de rente door de Europese Centrale Bank is ongewenst, want stimuleert de groei niet, terwijl het wel allerlei ongewenste neveneffecten heeft. Sterker, de lage rente hindert zelfs het herstel, omdat het de balanssanering vertraagt. Dit stelt oud-bankier en oud-hoogleraar Dick van Wensveen. Beter is het overheidsinvesteringen op te voeren, dit duidelijk aan te kondigen en tegelijk de rente op wat hoger niveau te houden.

Rente weer lager

De president van de Europese Centrale Bank (ECB) Draghi blijft aan de verwachtingen van de financiële wereld voldoen. De beurs was eerder deze maand aangenaam verrast door een renteverlaging tot bijna 0% en een opkoopprogramma van gesecuritiseerde obligaties dat, samen met de al eerder aangekondigde speciale MKB-leenfaciliteit voor banken, een financiële injectie van maar liefst 1000 miljard euro beoogt.

De vraag is wat de ECB met dit massieve stimuleringsprogramma wil bereiken. Gaan de inflatieverwachtingen, waar Draghi zich extra bezorgd over toonde, nu weer omhoog? Misschien. Gaat de groei omhoog? Onwaarschijnlijk. De voorgenomen interventie zal als direct effect asset inflation teweeg brengen: een stijging van aandelen- en obligatiekoersen en misschien ook van huizenprijzen. Maar inflatieverwachtingen hebben betrekking op prijsontwikkelingen in de reële economie en die zullen niet onmiddellijk reageren op louter geldinjectie. Zij zijn afhankelijk van voorziene schaarste in de reële economie. Zover is het nog lang niet.

De ECB kan in haar eentje de nu weer opdoemende stagnatie in Europa niet doorbreken. Draghi wijst daar zelf op. Het monetaire instrumentarium is, zo het al in de afgelopen tijd een positieve impuls aan de reële economie wist te geven, uitgewerkt bij een rentestand van bijna nul procent. De huidige monetaire condities, met inbegrip van de speciale leenfaciliteit voor MKB-kredieten, faciliteren de economische groei maximaal maar een echte impuls zal van elders moeten komen. Allereerst uit de reële economie zelf, als resultaat van institutionele markthervormingen die in de EU landen nu echt doorgezet moeten worden (Frankrijk en Italië voorop) en daarnaast van stimulerende overheidsmaatregelen, waar de tijd inmiddels rijp voor is in landen als Duitsland en Nederland.

Financiële crisis

De financiële wereld verwacht dat de ECB de Europese economie uit het slop kan trekken. Dat kan zij niet, en dat komt omdat de aard van de huidige crisis zich daarvoor niet leent. Het nog niet zo lang geleden verschenen jaarverslag 2013 van de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) wijdt er een grondige studie aan, die kennelijk nog niet goed is doorgedrongen. De BIS omschrijft de huidige crisis als een Financiële Crisis met hoofdletters, die weliswaar tot uitbarsting kwam in augustus 2007 maar waarvan het ontstaan teruggaat tot de jaren vóór de eeuwwisseling. Typisch kenmerk van een financiële crisis is dat haar volledige cyclus wel 15 tot 20 jaar duurt. Hoofdkenmerk is dat zij een schuldencrisis is die zich sluipend opbouwt en heel moeilijk laat afbouwen. Het BIS verslag laat zien hoe weinig vordering alle betrokken partijen –overheden, consumenten en bedrijfsleven- in Europa gemaakt hebben tussen 2007 en 2013 om de schuldenlast in relatie tot het inkomen te laten dalen. Balanssanering en groei moeten ons uit het dal redden. Dat is tot nog toe in de VS beter en sneller gelukt dan in Europa.

Stimuleren groei

De BIS ziet in Europa symptomen van seculaire stagnatie en lokaliseert de problemen aan de aanbodzijde van de economie: eerst moeten overheden en marktpartijen hun schuldposities verlagen alvorens zij hun bestedingen kunnen opvoeren. De daardoor opgelopen bestedingsachterstand is in de VS inmiddels ingelopen, in Europa nog lang niet. Lage rentestanden stimuleren bestedingen niet of nauwelijks als de schulden nog te hoog zijn. Er zijn nu echter inmiddels landen met voldoende gedaalde begrotingstekorten en schuldquote ( Duitsland heeft zelfs al een begrotingsoverschot) die de impasse kunnen doorbreken door, profiterend van de lage rente, overheidsbestedingen met grote productieve actieradius (infrastructuur, onderwijs) op te voeren. Dat moet nu gaan gebeuren. Bij de beoordeling van de begrotingen 2015 van de EU landen zal de Europese Commissie van haar recent verworven bevoegdheid tot het geven van dwingende aanwijzingen gebruik moeten maken om deze te toetsen op hun bijdrage aan zo productief mogelijke groei binnen het toegestane tekort van 3%. Ook de Nederlandse begroting zou aan deze toets moeten worden onderworpen. Van een meer geprofileerd groeibeleid in de EU mogen overigens geen wonderen worden verwacht. Het herstel verloopt traag omdat de gevolgen van de financiële crisis nog niet volledig zijn geabsorbeerd.

Een duidelijker groeibeleid is ook nodig om de verwachtingen inzake het monetair beleid te kunnen dempen. De ECB moet ruimte krijgen om uit de fuik te zwemmen waarin zij terecht is gekomen. Zo moeilijk als het zal zijn, maar de financiële wereld zal er op moeten worden voorbereid dat de rente weer omhoog moet om op den duur monetair evenwicht te bereiken. De neveneffecten van de huidige, extreem lage rentestand richten inmiddels aanzienlijke schade aan. Spaarders, pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen worden ernstig benadeeld. Balanssanering van banken wordt uitgesteld omdat zwakke vorderingen te goedkoop gefinancierd kunnen blijven. Het risicobesef van beleggers is ondergraven waardoor effectenkoersen en huizenprijzen (weer) worden opgeblazen. Het huidige monetair beleid werkt bubble-vorming in de hand en ondermijnt daardoor de stabiliteit van het financiële systeem. Nota bene ging het door bubble-vorming mis in 2007! Om te beginnen zou duidelijke aankondiging van stimulerend overheidsbeleid het mogelijk moeten maken dat de ECB haar voorgenomen aankoopbeleid van obligaties een stille dood laat sterven. Als keerpunt naar een nieuw beleid.

Dit artikel is tevens verschenen in Het Financieele Dagblad van 24 september jl.

Te citeren als

Dick van Wensveen, “Huidige extreem lage rente heeft alleen maar nadelen”, Me Judice, 29 september 2014.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘Argentina_Mendoza_316’ van Jason Jones (CC BY-NC-SA 2.0)

Ontvang updates via e-mail