De eerste stadionplannen
De wens van een nieuw stadion dateert al uit
2007, toen de profclub Feyenoord een nieuw bestuur kreeg.[1] Dat
kwam al snel met een plan voor een stadion met 80.000 tot 100.000 plaatsen
aan de Maas, waarin de finale van het WK 2018 gespeeld zou moeten worden.
Dit plan strandde toen het WK naar Rusland ging. Het nieuwe bestuur wilde
ook een beter elftal, mogelijk mede om draagvlak te creëren voor het nieuwe
stadion. In juni 2007 kocht Feyenoord een handvol ervaren, dure spelers, in
de hoop daarmee de Champions League te halen. Toen dit mislukte, leidden de
aankopen tot een torenhoge schuld. Een faillissement kon in 2010 alleen
voorkomen worden door 49 procent van de aandelen van de club te verkopen,
terwijl daarna nog jaren bezuinigd moest worden. Kortom, in 2007 was
wanbeleid gevoerd.[2] Het
bestuur bleef echter zitten.
In 2013 kondigde Feyenoord een nieuw stadion van 63.000 plaatsen aan.
Kosten: 365 miljoen euro, twee keer zoveel als de Amsterdam Arena. De reden
om niet te kiezen voor renovatie van de door de supporters zo geliefde Kuip
was volgens een rapport van club en stadion deze: “Na 75 jaar is echter het
einde van de economische en technische levenscyclus van De Kuip in zicht.”
Dat is onjuist. Volgens een rapport van TNO uit 2005, dat het bestuur van
Feyenoord in 2013 vergeefs geheim probeerde te houden, was de technische
levensduur van De Kuip niet gelimiteerd en kon de Kuip nog zeker 50 jaar
mee en waarschijnlijk nog veel langer.
Critici stelden in 2013 dat het nieuwe stadion veel te duur was, geen extra
geld voor het elftal genereerde, en waarschijnlijk zelfs failliet zou gaan.
Dit terwijl de zonder openbare aanbesteding aangetrokken bouwer erg veel
winst kon maken. Gelukkig hield de gemeenteraad de benodigde steun tegen.
Hoe verstandig dit was, bleek nog eens in 2014, toen een door de club
benoemde commissie van zwaargewichten concludeerde dat het nieuwe stadion
de club de kop had kunnen kosten. Wanbeleid dus. Het bestuur bleef wederom
zitten.
Renovatie
Wel volgde men het advies van de commissie om renovatie van De Kuip te
onderzoeken (mogelijk eerst met wat tegenzin[3]). Dit leek in 2015 tot
een mooi contract met bouwbedrijf BAM te leiden. BAM bood aan De Kuip voor
215 miljoen euro te moderniseren en uit te breiden naar 70.000 plaatsen.
Daarbij zou het stadion volgens BAM weer meer dan 50 jaar meegaan, wat in
lijn was met een TNO-rapport uit 2014. Het liep toch spaak, omdat Feyenoord
niet meer wilde betalen dan 206 miljoen. Kortom: modernisering van De Kuip
is stukgelopen op 9 miljoen.
Het huidige plan
Het huidige plan, dat deels onder de verantwoordelijkheid van nieuwe
bestuurders valt, gaat uit van een nieuw stadion met 63.000 plaatsen en
kosten van 461 miljoen. Gegeven het goedkopere alternatief van renovatie,
gooit Feyenoord met dit nieuwbouwplan zo’n 250 miljoen euro over de balk.[4] Op lange termijn kan er
dus 250 miljoen minder aan het elftal worden besteed. Dat is wanbeleid van
een in het Europese voetbal ongekende omvang, betoogde ik eerder in Het
Financieele Dagblad van 15 augustus 2018. Opvallend genoeg heeft Feyenoord de ongetwijfeld aanwezige mogelijkheid
om deze kritiek gratis te weerleggen niet gebruikt, terwijl de club wel
voor veel geld een lange advertorial in hetzelfde dagblad had geplaatst om
financiers vertrouwen in het stadionplan te geven.
Nu Feyenoord niet heeft gereageerd, dien ik als wetenschapper de logische
conclusie te trekken: óf alle bestuurders van de profclub Feyenoord en van
de Stichting Continuïteit Feyenoord (die als meerderheidsaandeelhouder in
wezen de baas is over de profclub) zijn incompetent, óf één of meer
bestuurders verzaken bewust hun statutaire plicht om de supporters te
dienen. Beide mogelijkheden lijken even (on)waarschijnlijk, en dus is de
kans op elk ervan reëel. Hierbij rijst de vraag of één of meer bestuurders
niet teveel oog hebben voor andere belangen dan die van de supporters. Dat
zou onrechtmatig kunnen zijn.
Stadion Feijenoord N.V.
De verantwoordelijkheid voor de stadionplannen ligt niet alleen bij de
profclub, maar ook bij Stadion Feijenoord N.V. Dit is een aparte
organisatie, die weleens vergeten wordt maar wel degelijk belangrijk is.
Stadion Feijenoord N.V. staat juridisch los van de profclub Feyenoord en de
Stichting Continuïteit Feyenoord. Stadion Feijenoord N.V. is de eigenaar
van De Kuip, en verhuurt die aan de profclub Feyenoord. Haar statutaire
doel is “het in eigendom houden, beheren en exploiteren, alsmede het aan de
eisen van de tijd aanpassen van het Stadion Feijenoord te Rotterdam”. De
aandelen zijn eigendom van de amateurclub SC Feyenoord en vele kleine
aandeelhouders. Het dividend bestaat uit tribuneplaatsen, vanwaar de
aandeelhouders de thuisclub graag zien winnen.
De bestuurders van Stadion Feijenoord N.V. vertellen de aandeelhouders al
jaren dat hun eigendom technisch niet lang meer mee kan. Dit vernomen
hebbende, en (vermoedelijk) niet beseffende dat er sprake van onwaarheid
is, heeft de meerderheid van de aandeelhouders toegestaan dat hun
vennootschap het onderhoud van De Kuip heeft verwaarloosd en veel geld aan
nieuwbouwplannen heeft besteed. Daarbij is hen verteld dat ze plaatsen in
het nieuwe stadion krijgen, met uitzicht op een sterk elftal dat gekocht
kan worden omdat het stadion winst oplevert. Dit laatste is onjuist,
betoogde ik in
Economisch-Statistische Berichten op 14 november 2018.
De conclusie is dat het stadionbestuur de aandeelhouders van het stadion
zeer onjuist heeft geïnformeerd. Dit heeft bijgedragen aan hun instemming
met beleid dat hun belangen hevig schaadt. Bij het bestuur van Stadion
Feijenoord N.V. is dus óf sprake van incompetentie, óf van onrechtmatig
handelen, óf van een combinatie van beide.
Spelersbudgetten
Dan de laatste ontwikkelingen. De profclub Feyenoord heeft in de herfst van
2018 als groot nieuws gebracht dat er een garantie komt dat het
spelersbudget in het nieuwe stadion 25 miljoen euro bedraagt. In februari
werd het onderliggende, beoogde contract met Goldman Sachs (in hoofdlijnen)
openbaar. Hieruit blijkt dat die gegarandeerde 25 miljoen meteen ook het
maximum is (los van inflatie).[5] Twee jaar geleden was het
verhaal nog dat het spelersbudget dankzij het nieuwe stadion tot boven de
40 miljoen zou kunnen stijgen. Dat mooie vergezicht is nu verdwenen.
Bovendien stijgt het ‘gegarandeerde’ bedrag van 25 miljoen tot de opening
van het stadion in 2024 niet met de inflatie mee. Als de inflatie 2,2%
blijft, dan is het reële spelersbudget bij opening dus geen 25 miljoen maar
22 miljoen. Na 2024 wordt het bedrag in elk geval deels voor inflatie
gecorrigeerd, maar volledige inflatiecorrectie is niet gegarandeerd. Het
reële spelersbudget wordt daarom mogelijk nog (veel) lager dan 22 miljoen.
Ter vergelijking: Ajax zat al voor de successen van dit jaar op een
spelersbudget van ruim boven de 30 miljoen.[6]
In 2017 schreven de profclub Feyenoord en Stadion Feijenoord N.V. nog dat
het doel van het stadion een hoger spelersbudget was. Dat moest in het
eerste seizoen na de opening ”tenminste op het niveau liggen van de
belangrijkste concurrenten” Ajax en PSV. Daarna moest het “verder kunnen
groeien”. Met deze eisen leken de bestuurder de belangen van de supporters
en de aandeelhouders van het stadion te dienen.[7] Nu de realiteit anders
is, hebben de bestuurders hun eisen echter laten vallen. Maar wat is dan
wel hun doel?
Rol gemeente
De gemeente heeft onder voorwaarden toegezegd het plan met 100 miljoen te
steunen. Maar uit het voorgaande blijkt dat er een reële kans bestaat dat
het plan van de profclub en het stadion onrechtmatig is. Dat betekent dat
de gemeente het niet mág steunen. Een overheid mag gewoon niet het risico
lopen onrechtmatig gedrag te bevorderen.
Natuurlijk, zoals gezegd is het ook mogelijk dat er geen sprake is van
onrechtmatig gedrag, maar alleen van wanbeleid. Maar ook wanbeleid kan
beter niet gesteund worden. Kortom: de gemeentesteun dient te worden
ingetrokken.[8]
Slot
Wanneer de gemeente de steun intrekt, zal het stadionplan onvermijdelijk
stranden. Alle bestuurders van de profclub Feyenoord, de Stichting
Continuïteit Feyenoord en Stadion Feijenoord N.V. zullen dan toch moeten
aftreden. Club en stadion kunnen de ex-bestuurders vervolgens een passende
schadevergoeding vragen. Dit lijkt moreel juist, en is wellicht ook
juridisch afdwingbaar. De schade loopt namelijk in de tientallen miljoenen,
of wellicht meer.[9]
Deze schadevergoeding zou dan gebruikt kunnen worden voor de renovatie van
dat prachtige, sfeervolle oude stadion, dat het nog steeds in zich heeft om
Feyenoord weer groot te maken. En ook als er geen schadevergoeding komt,
blijft de conclusie helder: als de gemeente juist handelt, zal De Kuip als
trotse overwinnaar uit de strijd tevoorschijn komen. Leve De Kuip, en leve
de wet.
Voetnoten
[1]
Dit artikel is, voor zover het gaat om de ontwikkelingen tot vorig
jaar zomer, gebaseerd op mijn rapport ‘Het Maasstadion van Feyenoord’, dat op 18 juni 2018 door de supportersvereniging van Feyenoord is
gepubliceerd.
[2]
De problemen van 2010 waren niet de erfenis van het bestuur dat
eind 2006 vertrok en de club met een zeer hoge schuld achterliet,
zoals wel is gesuggereerd. Feyenoord had eind 2006 namelijk niet
alleen een zeer hoge schuld, maar ook een uitstekende
jeugdopleiding en beloftevolle spelers die volledig eigendom waren
van de club, en die later veel geld opbrachten. Zo verkocht het
nieuwe bestuur in het voorjaar van 2007 25% van de transferrechten
van een aantal talenten (zoals Wijnaldum) voor vele miljoenen.
Onder meer hierdoor werd de schuld dat voorjaar al tot redelijke
proporties teruggebracht. Het enige echte probleem was dat de club
daarmee nog niet zo rijk was dat men zich kon veroorloven om in de
zomer veel geld uit te geven aan nieuwe spelers, wat het nieuwe
bestuur echter wel deed. Zie voor meer bijzonderheden het rapport
uit de vorige noot .
[3]
Tegenzin was er in elk geval bij Dick van Well, die tussen 2007 en
2015 voorzitter dan de Raad van Commissarissen van de profclub was
(en thans bestuurslid is van de Stichting Continuïteit Feyenoord).
Van Well zei op 21 maart 2015 in NRC-Handelsblad (na gesuggereerd
te hebben dat het nieuwbouwplan van 2013 een goed plan was, en zo
afstand te hebben genomen van de conclusies van de mede door
hemzelf benoemde commissie van zwaargewichten), het volgende: “Het
hele verkennerstraject dat daarop volgde voor renovatie, ja hallo,
dat is mij ook gewoon overkomen. Dat is mij opgedrongen.” Daarbij
verwoordde hij zijn negatieve houding ten opzichte van renovatie
als volgt. “Ik constateer één ding: aan dit stadion zitten grenzen.
Ik herken me wel in de uitspraak: als je een oud huis verbouwt, heb
je nog altijd een verbouwd oud huis.” (zie
dit artikel in NRC). Dit gaat lijnrecht in tegen de opvatting van TNO, BAM, en de
architecten en constructeurs van de stichting ReddeKuip (zie het
vervolg van de hoofdtekst en het rapport uit noot 1). Feyenoord
heeft nooit precies uitgelegd waarom men de mening van deze experts
niet deelt. Er is, voor zover ik weet, ook geen enkele journalist
geweest die de club over precies dit cruciale, technische verschil
van mening een kritische vraag heeft gesteld (en over het antwoord
heeft bericht). En helaas, als hoge sportbestuurders iets maar vaak
genoeg in de media als waarheid mogen presenteren, zonder te worden
tegengesproken, dan wordt zoiets al snel ook als de waarheid
gezien. Overigens staat de visie van Van Well haaks op die van de
vele clubs die wel voor renovatie (en uitbreiding) van grote, oude
stadions hebben gekozen, zoals Barcelona, Real Madrid, Liverpool en
Manchester United.
[4]
Renovatie kan wat betreft zaalruimte, skyboxen, roltrappen en
andere voorzieningen hetzelfde bieden als nieuwbouw. In 2015
voldeed BAM met haar aanbod aan alle eisen die Feyenoord aan het
stadion stelde.
[6]
De belangrijkste adviseur van Feyenoord, Hypercube, schatte in 2017
het spelersbudget van Ajax en PSV in de jaren na 2023 op 30
miljoen, en stelde op basis daarvan dat het spelersbudget van
Feyenoord in het nieuwe stadion niet onder de 25 miljoen mocht
komen teneinde niet te ver bij Ajax en PSV achter te blijven.
Anders zouden er te weinig toeschouwers komen, en zou een
faillissement van het stadion dreigen. Ongetwijfeld ging Hypercube
daarbij uit van voor inflatie gecorrigeerde prijzen. Men mag
aannemen dat Hypercube, als het de discussie volgt, nu meer dan
vroeger voor een faillissement vreest. Echter, Feyenoord baseert
zich tegenwoordig op een andere adviseur, het door Goldman Sachs
ingehuurde onderzoeksbureau ISG. Dat zegt op basis van geheim
onderzoek dat het stadion rente en aflossing kan betalen zolang
Feyenoord maar bij de beste drie van Nederland hoort. Zie voor deze
zaken dit ESB artikel.
[7]
Deze aandeelhouders willen ook een goed elftal, want zonder dat
zijn hun tribuneplaatsen weinig waard. De meeste aandeelhouders
zijn bovendien redelijk fanatieke supporters van Feyenoord.
[8]
Overigens komt daarmee dan ook een eind aan het slechte beleid van
het gemeentebestuur zelf. Dit bestuur wilde in 2015 slechts 35
miljoen bijdragen
aan de renovatie van de monumentale Kuip, terwijl men nu 100 miljoen steun aan een nieuw stadion wil geven,
en in 2013 zelfs 195 miljoen. Als er verschillende alternatieven
zijn om hetzelfde doel te bereiken, kan men het beste alle
alternatieven evenveel subsidie geven om te bevorderen dat het
beste wint. De gemeente lijkt efficiency echter onbelangrijk te
vinden. Dat getuigt van weinig respect voor de economische
wetenschap. En dan laten we de vraag of renovatie niet wat extra
subsidie verdient vanwege de duurzaamheid of de schoonheid maar
buiten beschouwing. Bij dit alles is de bijdrage van de gemeente voor de infrastructuur rondom het stadion buiten beschouwing gelaten. Hierdoor wordt de vergelijking tussen de drie plannen eenvoudiger. Overigens zullen bij renovatie de kosten van dergelijke infrastructuur waarschijnlijk het laagst zijn, want hier blijft de locatie dezelfde.
[9]
Club en stadion zijn veel geld kwijtgeraakt aan de plannen. Zo
leenden ze vorig jaar 17,5 miljoen van Goldman Sachs om het huidige
plan uit te werken. Daarnaast heeft het verkeerd inzetten van geld
en tijd jarenlang zijn weerslag gehad op het elftal, en dus op het
plezier en geluk van de meer dan een miljoen supporters van
Feyenoord. Als men ook deze schade in geld zou uitdrukken, komt men
wellicht ver boven de 100 miljoen.
Te citeren als
Tsjalle van der Burg, “Is de steun van de gemeente Rotterdam voor Feyenoord City onrechtmatig?”,
Me Judice,
20 mei 2019.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding '
Pre-game Feyenoord, De Kuip' door '
G-RTM'