Nederland heeft overtuigende groeiagenda nodig

loot
Afbeelding ‘Tree buds in spring’ van net_efekt (CC BY-NC-SA 2.0)
25 sep 2013
Het kabinet Rutte moet zijn bezuinigings- en nivelleringsagenda verbreden naar een overtuigende groei- en hervormingsagenda, juist ook om de openbare financiën en kwetsbare groepen te ontzien. Herstel van vertrouwen vraagt om een heldere diagnose van onze zieke economie met bijgeleverde krachtige medicijnen die deze ziekte genezen en in de toekomst voorkomen. In deze bijdrage werkt Lans Bovenberg een dergelijke diagnose plus beleidsagenda uit.

Diagnose

De missie van het kabinet Rutte is het op orde brengen van overheidsfinanciën en het verkleinen van de inkomensverschillen. Maar het kabinet ontbeert een overtuigende groei- en hervormingsagenda. Daarom lopen de overheidsfinanciën uit de rails en groeit de sociale ongelijkheid door de oplopende werkloosheid.

Een helder verhaal ontbreekt over wat er mis is met onze economie en wat we daaraan kunnen doen. In plaats van politiek gekibbel en onderling geruzie, dat wordt opgestookt door de op entertainment gerichte media, moeten we ons meer richten op het gezamenlijke belang van een sterke economie. Wie komt er in deze gefragmenteerde en geïndividualiseerde samenleving nog op voor het algemene belang?

Herstel van vertrouwen vereist een heldere diagnose met bijbehorende medicijnen voor zowel de korte- als de langetermijn. Eerst de diagnose. Nederland is zwaarder dan de ons omringende landen getroffen door de kredietcrisis vanwege onze door fiscale windhandel opgeblazen balans. Aan de ene kant hebben huishoudens veel onbelast pensioenvermogen maar aan de andere kant van de balans staat een grote fiscaal aftrekbare hypotheekschuld.

Pensioenfondsen investeren ons onbelaste spaargeld in het buitenland en banken moeten dat geld dan weer op de kapitaalmarkt ophalen om hun grote hypotheekportefeuilles te financieren. Dat laatste gaat na de kredietcrisis niet zo eenvoudig meer – mede omdat banken zichzelf niet meer bloot willen stellen aan wisselende sentimenten op de ongedurige kapitaalmarkten. Banken draaien daarom de kredietkraan dicht, waardoor bedrijven omvallen en huizenprijzen dalen.

Tot overmaat van ramp heeft Nederland een woningmarkt die niet om kan gaan met dalende prijzen: jonge huizenbezitters komen door hun hoge hypotheken direct onder water te staan. Eén miljoen huishoudens zijn al door dit lot getroffen. Hierdoor kunnen ze moeilijk doorstromen. Verder ontkrachten de rentegevoelige toezichtregels op ons pensioenstelsel de stimulerende effecten van de lage rente van de ECB. Pensioenfondsen dienen bij lage rentes namelijk met zeer lage verwachte rendementen te rekenen waardoor de pensioeninkomens van ouderen worden gekort.

Hoeveel mishandeling kan onze economie nog aan? Het is hoog tijd dat we de zelfvernietigende spiraal stoppen van dalende woningprijzen, consumentenvertrouwen en kredietverlening en oplopende overheidstekorten, collectieve lasten en faillissementen die ons toekomstige groeipotentieel aantast.

Korte termijn 'medicijn'

De kortetermijn medicijnen richten zich op het opruimen van de schuldenberg bij banken en huishoudens. Een Europese bankenunie waarbij eerst alle rommel uit het Europese bankensysteem verdwijnt, is juist voor Nederland van het allergrootste belang. Gezonde banken spelen immers een cruciale rol in onze economie met haar lange balans. Laten we ophouden het Europese schuldenprobleem vooral als een verdelingsprobleem te zien want zo schieten we in onze eigen voet. Daarnaast dienen we een tijdelijk noodverband te leggen via overheidsgaranties voor pensioenfondsen die beleggen in Nederlandse hypotheken. Dit noodverband moet verder gaan dan hypotheken met een nationale hypotheekgarantie – juist om te voorkomen dat de overheid wordt opgezadeld met extra kredietrisico. De prijs die de overheid voor deze faciliteit in rekening brengt kan benut worden om de woningmarkt te stabiliseren en de Nederlandse economie te beschermen tegen volatiele sentimenten op de kapitaalmarkt. Huishoudens die onder water staan moeten verder eenmalig de mogelijkheid krijgen om een deel van de waarde van hun pensioenrechten, tegen een speciaal laag fiscaal tarief, over te dragen aan de bank om zo hun hypotheekschuld onder de waarde van hun woning te brengen. Huishoudens en banken kunnen zo hun balansen verkorten zonder dat ze bestedingen en nieuwe kredietverlening te sterk terug hoeven te schroeven.

Ook dient de fiscaal toegestane pensioenopbouw tijdelijk fors te worden verlaagd onder de belofte dat deze ruimte na de crisis weer toeneemt. Tegelijkertijd moet het kabinet de regels voor de premies en uitkeringen minder rentegevoelig maken zodat fondsen hun premies kunnen verlagen. Ook zo kunnen huishoudens hun schulden aflossen zonder de economie te veel onder druk te zetten. Lagere hypotheken geven banken ruimte voor kredietverlening zodat ons bedrijfsleven kan profiteren van het nakende Europese herstel.

Lange termijn 'medicijn'

De langetermijn medicijnen dienen om onze economie minder kwetsbaar te maken voor schokken op financiële markten. De eerste prioriteit is een goed gekapitaliseerd bankwezen dat minder herfinancieringsrisico neemt door lang geld via langetermijn beleggers te financieren. Door de balansen van banken en pensioenfondsen zo beter op elkaar af te stemmen wordt onze economie minder kwetsbaar voor wisselende sentimenten op financiële markten.

De lange balans van onze economie moet verder worden verkort door het geleidelijk afbouwen van de fiscale arbitrage tussen onbelaste pensioenbesparingen en aftrekbare hypotheekrente. Verder dienen jongeren minder te sparen voor hun pensioen en meer voor een eigen huis opdat huizenbezitters over een buffer beschikken voor het opvangen van dalende huizenprijzen. Om jongeren de kans te geven te sparen voordat ze de koopmarkt betreden is een beter functionerende huurmarkt essentieel. Voor het berekenen van de maximale hypotheek dient net als in Duitsland de waarde van het onderpand berekend te worden op basis van een voortschrijdend gemiddelde van de woningprijzen. Zo resulteren hogere huizenprijzen niet direct in meer leencapaciteit. Ten slotte moet het pensioenstelsel minder rentegevoelig worden.

Tot slot

Rutte moet zijn bezuinigings- en nivelleringsagenda verbreden naar een overtuigende groei- en hervormingsagenda – juist ook om de openbare financiën en kwetsbare groepen te ontzien. Herstel van vertrouwen vraagt om een heldere diagnose van onze zieke economie met bijgeleverde krachtige medicijnen die deze ziekte genezen en in de toekomst voorkomen.

Te citeren als

Lans Bovenberg, “Nederland heeft overtuigende groeiagenda nodig”, Me Judice, 25 september 2013.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘Tree buds in spring’ van net_efekt (CC BY-NC-SA 2.0)

Ontvang updates via e-mail