Oproep aan het Catshuisberaad: bezuinig, hervorm én investeer

Beslissen in gedoogcoalitie

Mark Rutte, Maxime Verhagen en Geert Wilders, de voormannen van de drie politieke partijen die de huidige gedoogcoalitie schragen, trekken zich drie weken in het Catshuis terug om in alle rust te kunnen werken aan een tussenformatie. “Gedoogcoalitie” en “tussenformatie”—het zijn woorden die twee jaar geleden nog niet bestonden. Het tekent de grote uitdaging waarvoor de Nederlandse politiek zich in maart 2012 ziet gesteld.

De wereldwijde kredietcrisis en de daarop volgende eurocrisis hebben ook in ons land gezorgd voor een door velen als “onhoudbaar” aangemerkt begrotingstekort. Maar dat we dit tekort nu als onhoudbaar beschouwen komt niet zozeer door de absolute omvang daarvan, maar door het feit dat het de bestaande Europese norm van 3% ruimschoots overschrijdt. Wanneer het op 2 maart jl. door 25 van de 27 Europese landen ondertekende Begrotingspact in werking zal treden, zal die 3%-norm overigens nog aanzienlijk naar beneden worden bijgesteld.

De prominente rol die deze Europese kant van het Nederlandse begrotingsprobleem speelt is inderdaad opvallend. Dit wordt ook onderstreept door de serieuze aandacht die in ons land de afgelopen dagen is besteed aan uitlatingen over het Nederlandse begrotingstekort en de noodzaak te bezuinigen door EU-president Herman van Rompuy en eurocommissaris Olli Rehn. Diegenen die beweren dat de invloed van Europa in de Nederlandse politiek afneemt, vergissen zich schromelijk.

Niet kapot bezuinigen

Maar het zal moeilijk worden voor de gedoogcoalitie om deze Europese suggesties blindelings te volgen. Van alle kanten klinken de adviezen om voorzichtig te zijn, en de economie vooral niet “kapot te bezuinigen”. Om te beginnen is daar de belangrijkste adviseur van de regering, Coen Teulings, directeur van het Centraal Planbureau. Hij maakte vorige week bekend dat de jongste berekeningen van het CPB wijzen op een begrotingstekort van 4,5%, maar zocht tegelijkertijd de openbaarheid met zijn mening dat de regering nu niet zwaar moet gaan snijden.

Hetzelfde advies krijgen de politici van vrijwel alle Nederlandse economen die zich in de media laten horen. Het is lang geleden dat er in die beroepsgroep zoveel eenstemmigheid heerste. Ook de boodschap van VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes en FNV-voorzitter Agnes Jongerius is eensluidend: niet te rigoreus bezuinigen. Allerlei maatschappelijke organisaties sluiten zich aan bij dit koor.

…en hervormen

In het verlengde van deze waarschuwingen voor al te drastische bezuinigingen, klinkt de roep om wezenlijke hervormingen van de economie. Dergelijke hervormingen—met name die van de huizenmarkt, de arbeidsmarkt, de pensioenleeftijd en de zorg—zullen aanzienlijke besparingen voor de overheid opleveren, zij het niet op de korte termijn. Vooral het recente zes-stappen-plan van 22 prominente economen voor hervorming van de woningmarkt heeft veel bijval gekregen.

De druk om te bezuinigen (vooral uit Europa) en de roep om te hervormen (vooral uit eigen land) zijn waarschijnlijk allebei even moeilijk te weerstaan voor de gedoogcoalitie; beide zullen dan ook hun invloed doen gelden bij het overleg in het Catshuis. Maar het oplopende begrotingstekort zou naar onze mening niet alleen moeten leiden tot bezuinigingen en hervormingen, maar ook tot investeringen. Dit beschouwen wij als het noodzakelijke derde onderdeel van het pakket maatregelen dat de tussenformatie moet opleveren.

Ontbrekende schakel: investeren

Bezuinigingen en hervormingen krijgen de afgelopen tijd volop de aandacht, zowel in de politiek als in het maatschappelijke debat. Datzelfde kun je van investeringen helaas niet zeggen; de aandacht daarvoor lijkt te worden weggedrukt door de belangstelling voor de eerste twee. Die investeringen zijn onontbeerlijk om de economie weer te laten groeien—waar het uiteindelijk bij bezuinigingen en hervormingen ook om te doen is.

Deelname pensioenfondsen

Investeringen in economische groei zouden bijvoorbeeld concreet gestimuleerd kunnen worden wanneer de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Nederlandse pensioenfondsen verplicht om een aanzienlijk deel van hun middelen in hypotheken te beleggen. Een eerste stap daarbij zou kunnen zijn dat pensioenfondsen alle lopende hypotheken van bij hen aangeslotenen overnemen van de banken die deze hypotheken hebben verstrekt. Bovendien zouden pensioenfondsen zowel voor jongeren (starters dus) als voor ouderen (50-plussers dus) die een lage hypotheek hebben, nieuwe hypotheken kunnen verschaffen tot een maximum van 75% van de WOZ-waarde en tegen een rente van 4% en een minimum-aflossing van 2% per jaar.

Ondersteun ondernemers

Maatregelen zijn ook nodig om ondernemend Nederland, met name het midden- en kleinbedrijf en de niet-beursgenoteerde bedrijven, te helpen bij hun investeringen. Juist deze sectoren betalen een zware prijs voor de crisis, omdat banken hun buffers moeten verhogen en daardoor risico’s gaan mijden en hoge rentes en opslagen in rekening brengen. Terwijl de ECB de afgelopen tijd tweemaal 500 miljard euro aan banken heeft verschaft tegen een rente van 1%, betalen bedrijven gemakkelijk meer dan 5%. Het is dringend geboden dat de minister van Financiën, in samenspraak met andere financiële autoriteiten, ingrijpt. Bijvoorbeeld door bij wet vast te stellen dat banken die hun cliënten méér dan 5% berekenen, hun contractuele afspraken moeten herzien.

Groene investeringskansen

Maar groei betekent in de 21ste eeuw eerst en vooral “groene groei”. Een klein jaar geleden heeft de Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) de aftrap gegeven voor haar “Green Growth Strategy”. Ook de “Agenda Duurzaamheid” en de “Green Deal” van oktober 2011 van het kabinet-Rutte/Verhagen beschouwen wij als een serieuze stap in deze richting. Maar een veel belangrijkere doorbraak zien wij in een recent initiatief van de Europese Commissie.

Het volgende budget van de Europese Unie, dat loopt van 2014 tot 2020, heeft een omvang van 1 biljoen euro. In het voorlopige voorstel van de Commissie is 20% daarvan, dat wil zeggen 200 miljard euro, bestemd voor investeringen in groene groei. Wij hebben sterk de indruk dat de betekenis hiervan nog niet echt tot de politiek in Nederland is doorgedrongen, terwijl het duidelijk is dat deze vanuit de EU gestimuleerde groene groei enorme kansen biedt voor de Nederlandse economie.

Oproep voor het Catshuis

Wij pleiten daarom voor een drieledige aanpak bij de tussenformatie: bezuinig én hervorm, maar zorg tegelijkertijd voor nieuwe investeringen, vooral in groene groei. Van de gedoogcoalitie wordt de afgelopen dagen steeds gezegd dat zij over haar eigen schaduw zal moeten springen. Dat geldt zeker voor de eerste twee onderwerpen, maar naar onze overtuiging niet minder voor het derde. Zonder groene groei blijft onze welvaart permanent bedreigd.