Snel herstel op Spaanse arbeidsmarkt? Vergeet het maar

Snel herstel op Spaanse arbeidsmarkt? Vergeet het maar  image
Afbeelding ‘Spain’ van NASA Goddard Space Flight Center (CC BY 2.0)
12 feb 2013

Vanwege de oplopende werkloosheid in de eurozone wordt de roep om arbeidsmarkthervormingen steeds luider. Een analyse van de Spaanse arbeidsmarkt leert dat op de korte termijn nog geen vruchten kunnen worden geplukt van de doorgevoerde hervormingen. Op de lange termijn wordt de werking van de Spaanse arbeidsmarkt weliswaar beduidend beter, de vooruitzichten voor de komende jaren blijven echter onveranderd somber, aldus Michiel Verduijn van de Rabobank.

Veel banen verdwenen

Sinds begin 2008 is de Spaanse werkgelegenheid onafgebroken gekrompen (figuur 1). Eind 2012 was het aantal werkzame personen ruim 17% lager dan in het eerste kwartaal van 2008. De figuur laat zien dat er aanvankelijk vooral veel banen verloren gingen in de bouwnijverheid, wat gezien de enorme opgebouwde huizenvoorraad en de daar op volgende ineenstorting van deze sector niet verrassend is.

Figuur 1: Ontwikkeling werkgelegenheid Spanje

Figuur 1: Ontwikkeling werkgelegenheid Spanje

De totale werkgelegenheid in de bouwsector lag eind 2012 ruim 60% lager dan tijdens de pre-crisispiek. Hoewel het aantal werknemers in de bouw nog altijd daalt, is het sinds medio 2011 vooral de dienstensector die fors bijdraagt aan de krimp van de totale werkgelegenheid. Binnen de dienstensector is de daling vooral groot in de financiële dienstverlening en de transportsector. Ondanks de forse bezuinigingsinspanningen daalt de werkgelegenheid bij de overheid, inclusief zorg en onderwijs, pas licht sinds medio 2011.

Figuur 2: Ontwikkeling werkloosheid, Spanje

Figuur 2: Ontwikkeling werkloosheid, Spanje

Beroepsbevolking constant

Terwijl de werkgelegenheid fors daalde, bleef de beroepsbevolking sinds 2009 min of meer constant. Dit resulteerde in een ongekende stijging van de werkloosheid, tot ruim 26% van de beroepsbevolking eind 2012 (figuur 2). Dit is zelfs voor Spaanse begrippen hoog, maar moet toch bezien worden vanuit historisch perspectief. Ook halverwege de jaren negentig was de werkloosheid boven de 20% en de periode voorafgaand aan de crisis –waarin de werkloosheid daalde tot rond de 8%- geldt als een uitzondering. Spanje kent historisch gezien een structureel hoge werkloosheid en bovendien is de arbeidsmarkt relatief procyclisch; de ontwikkeling van de werkgelegenheid reageert sterk op economische groei (IMF, 2012a).

Figuur 3: De wet van Okun

 

Figuur 3: De wet van Okun

Figuur 3 laat zien dat de Spaanse relatie tussen de verandering van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en de mutatie in de werkloosheid –beter bekend als de Wet van Okun– ook sinds de financiële crisis geldt als een uitzondering in internationaal perspectief. Ball et al. (2013) stellen dat het hoge procyclische karakter van de Spaanse arbeidsmarkt kan worden teruggevoerd op het grote aandeel tijdelijke contracten, wat het gevolg lijkt van de hoge ontslagbescherming voor werknemers met een permanent contract. Naast economische groei, zijn dus ook hervormingen noodzakelijk om de werkloosheid structureel omlaag te brengen.

Hervormingen arbeidsmarkt

Sinds de financiële crisis zijn er twee grote arbeidsmarkthervormingen doorgevoerd in Spanje: de eerste in juni 2010, de tweede in februari 2012. Het belangrijkste doel van deze hervormingen was zowel de hoge ontslagbescherming als het rigide loononderhandelingsproces aan te pakken. Zowel het IMF als de OECD spreken van een ‘significante’ verbetering van de arbeidsmarktinstituties. Deze hervormingen kunnen op de lange termijn een substantiële bijdrage leveren aan het herstel van de Spaanse economie. Mits deze volledig zijn geïmplementeerd, becijfert het IMF (2012a) dat de hervormingen in 2017 cumulatief 4 a 5% extra BBP-groei kunnen genereren en de werkloosheid met 3 a 4%-punt omlaag kunnen brengen. Ook Perez et al. (2012) laten zien dat het verlagen van de ontslagvergoeding en het stimuleren van permanente contracten in een evenwichtssituatie de werkloosheid in Spanje significant omlaag kan brengen. Voor de korte termijn stelt het IMF (2012b) echter dat de economische impact van structurele hervormingen zeer klein en zelfs negatief kan zijn, voornamelijk als het gaat om arbeidsmarkthervormingen die worden doorgevoerd tijdens diepe recessies.

Geen snel herstel arbeidsmarkt

Vanwege de forse noodzakelijke bezuinigingsoperatie door de overheid, de private schuldafbouw en de naweeën van de financiële crisis zijn de economische vooruitzichten op de korte termijn nog altijd zeer somber. Als gevolg van de resulterende krimp van de werkgelegenheid kan de werkloosheid zeker dit jaar nog verder stijgen. Alleen de terugkeer van economische groei kan deze stijging door banencreatie stoppen. Die groei zal echter naar verwachting pas in 2014 terugkeren (IMF 2012a). Het is in dit opzicht bemoedigend dat de loonontwikkeling sinds 2012 achterblijft bij de door de btw-verhoging opgestuwde inflatie (figuur 4), hoewel dat mogelijk met een vertraging alsnog kan doorwerken. Verdere loonmatiging -een gevolg van de torenhoge werkloosheid en de doorgevoerde arbeidsmarkthervormingen– is zeer wenselijk om de banencreatie te bevorderen. Ondanks het hoge procyclische karakter van de Spaanse arbeidsmarkt zijn er diverse redenen om te verwachten dat de werkloosheid na een te verwachten piek slechts geleidelijk zal dalen.

Figuur 4: Loonontwikkeling en inflatie, Spanje

Figuur 4: Loonontwikkeling en inflatie, Spanje

Allereerst zal de beroepsbevolking de komende jaren toenemen door de pensioenhervorming in 2011. Ouderen zullen langer doorwerken aangezien de pensioenleeftijd vanaf 2013 geleidelijk wordt verhoogd tot 67 jaar voor diegenen met een arbeidsverleden van minder dan 38,5 jaar. In 2012 was het leeftijdscohort boven de 55 jaar al het enige cohort van de beroepsbevolking dat groeide.

Daarnaast zal door de vergrijzing de beroepsbevolking de komende jaren niet substantieel dalen, in tegenstelling tot wat in veel andere landen het geval is. De afhankelijkheidsgraad (de bevolking boven de 65 jaar gedeeld door de bevolking van 15-64 jaar) zal volgens de bevolkingsprognoses van Eurostat tot 2060 weliswaar een forse stijging kennen tot 56%, beduidend hoger dan het verwachte EU-gemiddelde van 44%. Deze stijging wordt echter pas substantieel vanaf 2025, dus de vergrijzing zal tot die tijd nauwelijks bijdragen aan een lager werkloosheidscijfer.

Een ontwikkeling die vermoedelijk nog niet geheel in deze bevolkingsprognose is verwerkt, zijn de veranderde migratiestromen van en naar Spanje. Waar Spanje in het decennium voor de financiële crisis een forse netto ontvanger was van immigranten -wat bijdroeg aan de sterke stijging van de beroepsbevolking tot 2008- kende het in 2011 juist netto emigratie (EC, 2012; IMF, 2012a). Dit is ook zichtbaar in het uitblijven van de stijging van de beroepsbevolking sinds 2009.

Merk op dat de laatstgenoemde ontwikkeling versterkt kan zijn doordat een deel van de inactieve bevolking het actief zoeken naar een baan heeft opgegeven. OECD-cijfers laten zien dat Spanje van de lidstaten binnen de eurozone het hoogste percentage ontmoedigde werklozen kent, al was dit percentage in 2011 nog relatief beperkt, namelijk 1,3% van de beroepsbevolking. Wanneer de kans op het vinden van werk toeneemt, zal zeker een deel van deze groep ontmoedigden weer actief op zoek gaan naar een baan.

Figuur 5: Langdurige werkloosheid in OECD-landen, 2008-2011

Figuur 5: Langdurige werkloosheid in OECD-landen, 2008-2011

Tot slot zorgt de structurele daling van de bouwactiviteiten ten opzichte van de jaren voor de crisis voor een ‘mismatch’ tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Het percentage werklozen in de bouwsector bedroeg eind 2012 ongeveer 16% van de totale werkloosheid. Daarnaast is er vermoedelijk ook sprake van hoge werkloosheid in de bouwgerelateerde dienstverlening. De scherpe stijging van het aandeel werklozen dat langer dan één jaar zonder baan zit (van 18% in 2008 tot 41% in 2011), vormt een indicatie voor deze ‘mismatch’ (figuur 5). Omscholing of vertrek naar een ander land van deze groep werklozen is cruciaal om hun baanperspectief te verbeteren.

Conclusies

De arbeidsmarktinstituties die hebben bijgedragen aan de snelle stijging van de werkloosheid sinds de crisis zijn door twee hervormingen succesvol aangepakt. Op de lange termijn kunnen hiervan de vruchten worden geplukt door hogere economische groei en lagere werk­loosheid, maar voorlopig zal de economische neergang het beeld op de arbeidsmarkt blijven domineren. Vooral het verhogen van de pensioenleeftijd en de structurele ‘mismatch’ tussen vraag en aanbod zullen er bovendien voor zorgen dat de toekomstige daling van de werkloosheid slechts geleidelijk zal verlopen.

Referenties

Ball, L.,  D. Leigh, P. Loungani (2013), Okun’s Law: fit at 50?, IMF Working Paper 13/10, januari.

EC (2012), The 2012 Ageing Report, European Economy 2/2012.

IMF (2012a), Article 4 consultation, IMF Working Paper 12/202, juli.

IMF (2012b), Italy: Selected issues. IMF Country Report No. 12/168, juli.

Perez, J.I.G. et al. (2012), Evaluating the 2012 Spanish labour market reform, European Association of Labour Economists.

Te citeren als

Michiel Verduijn, “Snel herstel op Spaanse arbeidsmarkt? Vergeet het maar ”, Me Judice, 12 februari 2013.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘Spain’ van NASA Goddard Space Flight Center (CC BY 2.0)

Ontvang updates via e-mail