Sterke prikkel betekent niet automatisch meer fraude

Sterke prikkel betekent niet automatisch meer fraude image
24 feb 2010
Frauderende bedrijven hebben vaak managers met sterke inkomensprikkels. Maar bedrijven met sterke inkomensprikkels kennen niet automatisch meer fraude, stelt Jan Bouwens. Veel van deze bedrijven zijn zich juist bijzonder bewust van het fraudegevaar en wapenen zich er tegen. Het grote gevaar schuilt daarom niet in de prikkel tot fraude, maar in naïviteit in de omgang met deze prikkel.

Leugentje om bestwil snel gemaakt

Griekenland heeft zich de euro in gelogen, Goldman Sachs voorzag in de financiële onderbouwing van de leugen. Nederlandse banken smeerden hun klanten bewust woekerpolissen aan. Zijn er nog eerlijke mensen in de wereld van het grote geld? Ja, die zijn er en ze vormen de grote meerderheid. Bedrijven hebben een betere defensie dan overheden tegen de leugen. Gaan we liegen als we de gelegenheid daartoe hebben?

Uit experimenten weten we dat mensen de leugen niet schuwen als zij zich daarmee kunnen bevoordelen. Wanneer we een groep studenten in tweeën delen om elke groep 20 puzzels op te laten lossen, en de ene groep moet zijn antwoorden op papier inleveren, terwijl de andere groep mondeling het aantal goede antwoorden kan geven, dan blijkt de tweede groep ineens bijna twee keer zo veel puzzels te kunnen oplossen. Men laat zich schaamteloos het daarmee gemoeide bedrag uitbetalen.

Als we een derde groep in plaats van geld een waardemunt beloven die later kan worden ingewisseld tegen harde euro’s, neemt de schroom nog verder af. Deze mensen lossen drie keer zo veel puzzels op als mensen die onmogelijk kunnen liegen. Als het niet direct om geld gaat, is het kennelijk makkelijker onze leugens te rechtvaardigen. Zelfs een verhoogde pakkans zet geen stop op de leugen. We stoppen met liegen als we voorafgaand aan de puzzelexercitie eerst zo veel mogelijk geboden uit de Tien Geboden op moeten schrijven. Het is kennelijk nodig om mensen er steeds aan te herinneren dat liegen in het intermenselijk verkeer fout is.

Winstmanipulatie

Toegegeven, het zijn slechts experimenten. Maar het voorbeeld met Goldman Sachs en de Grieken speelt zich af in de werkelijkheid en is consistent met bovengenoemde bevindingen. Nu is dit slechts één casus. Echter, er is meer systematisch bewijs voor zulk gedrag in de werkelijkheid.

Een recent onderzoek naar verslaggevingstechnische onregelmatigheden – omzet verzinnen, of een rekenfout die het management bewust maakt om een voor hen gunstige winst te kunnen presenteren –- laat dit zien. Het onderzoek vergelijkt bedrijven die zich netjes aan de winstrapportageregels houden met een even grote groep bedrijven waar de managers de winst manipuleerden. De ondernemingen die worden vergeleken lijken op elkaar qua producttype en omvang. Gekeken wordt naar bedrijven waar managers meer of minder aanspraak hebben op bonussen en prestatieafhankelijke personeelsopties, en naar de waarde van personeelsopties die de managers van die bedrijven bezitten. Het blijkt dat wanneer de personeelsopties een heel hoge waarde vertegenwoordigen, de managers eerder over gaan tot winstmanipulatie om de waarde van de opties op niveau te houden. In het onderzoek bezitten de liegende managers opties die gemiddeld een waarde van 46 keer het basissalaris van de manager vertegenwoordigen. Voor de ‘eerlijke’ managers geldt een verhouding van vijf.

Met sterkere prikkels niet meteen ook meer fraude

Maar de vraag is of we dan financiële prikkels moeten uitbannen? Nee. We vinden namelijk dat – in tegenstelling tot wat vaak voetstoots wordt aangenomen – personeelsopties geen oorzaak zijn van fraude. Op basis van onderzoek naar honderden fraudegevallen in de Verenigde Staten blijkt dat personeelsopties en aandelenpakketten voor topmanagers juist bijdragen aan betere corporate governance en minder fraude. Het gros van de bedrijven snapt dat zij ‘de kat van het spek’ moeten scheiden. Het feit dat we vaker fraude tegenkomen bij bedrijven die opties uitgeven, duidt er slechts op dat sommige van die bedrijven hun governance slecht voor elkaar hebben. Zij werden terecht publiekelijk op de vingers getikt. Bedrijven die frauderen hebben vaak managers met sterke inkomensprikkels, maar een sterke inkomensprikkel betekent nog niet dat in die bedrijven ook fraude wordt aangetroffen. Integendeel, de grote meerderheid heeft de zaken goed voor elkaar.

Figuur Verhouding variabele prikkel of vast salaris

Ook Griekenland en Goldman Sachs zijn publiekelijk op de vingers getikt. Wilt u nog zaken doen met Goldman Sachs? Het feit dat de Griekse overheid veel belang had bij fraude zou EU-instanties extra waakzaam hebben moeten maken over de vraag of er voldoende borging bestond tegen de leugen.

Zelfs expliciete marktsignalen werden door de EU-instanties en de lidstaten genegeerd. De markt voor Griekse staatsobligaties laat al zeker twee jaar zien dat de overheid destijds heeft gelogen. Zo moest een zogenaamd risicovrije Griekse staatobligatie vorig jaar meer rente opbrengen dan een risicodragende lening van AkzoNobel. De correctieve acties die EU-overheden verzuimden te nemen, werden uiteindelijk door de markt afgedwongen.

Dit artikel is tegelijkertijd verschenen in Schinkels forum, een samenwerking tussen NRC Handelsblad en Me Judice.

Te citeren als

Jan Bouwens, “Sterke prikkel betekent niet automatisch meer fraude”, Me Judice, 24 februari 2010.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail