Val kabinet biedt herkansing voor hervorming pensioenstelsel

Herkansing voor sociale partners

Het politieke landschap is in toenemende mate gepolariseerd en versplinterd. Kunnen de sociale partners het gat dat de politiek laat vallen opvullen? De hervorming van het pensioenstelsel is daarvoor de testcase. Door de val van het kabinet zijn de voorstellen van Donner voor een hogere AOW leeftijd van tafel. De sociale partners kunnen van de nood een deugd maken door met samenhangende voorstellen te komen voor de AOW en de aanvullende pensioenen. Deze twee pijlers van het pensioenstelsel zorgen allebei voor ongeveer de helft van de totale pensioenuitkeringen en moeten in onderlinge samenhang worden bezien. Ten tijde van de mislukte SER-onderhandelingen over de AOW van het afgelopen najaar ontbraken nog breed onderschreven analyses over de aanvullende pensioenen. Maar de recente rapporten hierover van de commissies Goudswaard en Frijns zijn nu door zowel de werkgevers als de vakbeweging in grote lijnen omarmd. Dat biedt een goede basis voor nieuw sociaal akkoord met als kern de AOW, pensioenen en duurzame inzetbaarheid van de beroepsbevolking.

Koppeling AOW-leeftijd aan levensverwachting

Wat zijn de vier bouwstenen van zo’n sociaal akkoord? Het eerste element is het - vanaf 2015 - koppelen van de AOW-leeftijd en het aanvullende pensioen aan de trendmatige stijging van de resterende levensverwachting op 65ste jarige leeftijd. Deze stijging bedraagt op dit moment ongeveer een maand per jaar. Tot de AOW-leeftijd rond 2027 op 67 ligt, geldt daarbij een opslag van een extra maand per jaar vanwege de stijging van de verwachte pensioenperiode sinds de introductie van de AOW (van 15 jaar in 1957 tot 20 jaar nu).

Koppeling AOW aan verdiende lonen

De tweede bouwsteen is het koppelen van de AOW aan de verdiende lonen in plaats van de CAO lonen. Hierdoor stijgt de AOW uitkering extra met de incidentele loonstijging van gemiddeld zo’n 0.4 % per jaar. Deze extra verhoging kan worden gefinancierd door de fiscale kortingen die de afgelopen jaren zijn ingevoerd om de netto AOW te laten oplopen met de verdiende lonen af te bouwen voor de middeninkomens. Daarnaast kan een ieder die ouder dan 65 is de AOW uitkering eerder aanvragen dan de AOW leeftijd met een actuariële korting van 8 % voor elk jaar dat men eerder van de AOW wil gaan genieten. Dit maakt het voor degenen zonder een aanvullend pensioen mogelijk om eerder met pensioen te gaan zonder daardoor onder het sociale minimum te komen. Door de AOW te versterken kan de pensioenleeftijd worden verhoogd in lijn met de levensverwachting zonder negatieve sociale effecten. Werkgevers zitten vooral te wachten op het langer doorwerken van beter betaalde werknemers want de te verwachten krapte op de arbeidsmarkt betreft vooral hoger gekwalificeerde arbeid. Ten slotte biedt een genereuzere AOW de mogelijkheid om de kosten van de aanvullende pensioenen te verlagen.

Beperking verplichte pensioenopbouw hoge inkomens

Een derde bouwsteen is het beperken van de verplichte pensioenopbouw voor de hogere inkomens. Voor deze inkomensgroepen kan de eigen woning meer gaan functioneren als oudedagsvoorziening. Met een vrijgespaard huis hebben gepensioneerden lagere woonlasten en volstaat een lagere pensioenambitie. Om huishoudens niet te ontmoedigen hun huis vrij te sparen, worden de fiscale aftrek voor hypotheekrenteaftrek beperkt. Daarnaast wordt een vrijstelling geïntroduceerd voor het vrijgespaarde vermogen in de eigen woning – met name voor degenen die onvoldoende pensioen hebben opgebouwd.

Betere inschakeling oudere werknemer

‘Last but not least’ wordt gewerkt aan een beter functionerende arbeidsmarkt. Dit is de vierde bouwsteen. Door de pensioenleeftijd te verhogen, de AOW te versterken en de verplichte pensioenopbouw voor hogere inkomens te versoberen, kunnen de premies van de aanvullende pensioenen omlaag. De vrijgekomen loonruimte moet benut worden ten behoeve van een duurzaam inzetbare beroepsbevolking. Het verhogen van de pensioenleeftijd biedt niet alleen de prikkels maar ook de middelen om de arbeidsmarkt voor met name ouderen beter te laten functioneren.

De plannen van de Commissie Bakker voor een werkverzekering en een werkbudget passen daar goed in. In de werkverzekering betalen werkgevers (afhankelijk van de lengte van het dienstverband) maximaal zes maanden een deel van het loon door te betalen nadat ontslag is aangezegd. Bescherming van werknemers is dan minder afhankelijk van de contractvorm. Verder worden werkgevers gestimuleerd om gedwongen ontslagen te voorkomen, meer te investeren in werknemers en de lonen af te stemmen op productiviteit.

Daarnaast krijgen werkenden een persoonsgebonden werkbudget dat kan worden gebruikt om de inzetbaarheid op peil te houden, een eigen bedrijf te starten en inkomen aan te vullen bij het aanvaarden van een minder belastende functie. In tegenstelling tot de huidige ontslagbescherming is het werkbudget overdraagbaar tussen banen. Werknemers die niet meer tevreden zijn over hun huidige werkkring kunnen zelf de regie nemen in plaats dat ze passief afwachten tot ze met een ontslagvergoeding kunnen vertrekken. Zo kunnen degenen met zwaar werk tijdig de overstap maken naar een andere functie.

Hoeders van menselijk kapitaal

Terwijl sociale partners door de versobering van de aanvullende pensioenen een stapje terug doen bij de oudedagsvoorzieningen, gaan ze een belangrijkere rol spelen bij het koesteren van menselijk kapitaal. Ze gaan zo meer betekenen voor jongeren. Met werkgevers maken vakbonden collectieve afspraken over inzetbaarheid en werkzekerheid. Daarnaast ontwikkelen ze zich als betrouwbare loopbaancoaches die hun leden helpen om met hun werkbudget te beheren en hun talenten te ontwikkelen, onderhouden en benutten op de plaats waar deze het beste tot hun recht komen. Zo kunnen mensen zich langer inzetten voor anderen.