Verbied het verhullen van riskante bezittingen en schulden, zet alles op de balans

Ik stel me voor dat de dames en heren in de board rooms van de Security and Exchange Commission (SEC) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) elkaar sip aankeken toen de kredietcrisis zich in zijn volle omvang openbaarde. Edoch zij waren gewaarschuwd. Reeds in 1996 schetste de Personal finance columnist Jane Bryant Quinn in The Washington Post de gevaren verbonden aan subprime leningen: “Ten years ago, you might have been poison, now you are merely a subprime borrower”. De accountant Stephen Ryan (2008) geeft aan het begin van zijn artikel over de kredietcrisis een groot aantal voorbeelden van gegeven waarschuwingen. Zo hebben we nog maar tien jaar geleden de Russische schuldencrisis meegemaakt. Door in de archieven te duiken vond ik in The Washington Post het volgende:

”With a score of about 620 or lower, you're in the subprime mortgage market. That means your scores aren't high enough to qualify for a mortgage that generally would be purchased by Fannie Mae or Freddie Mac, the two government-sponsored corporations that buy mortgages from lenders and repackage them for sale to bond investors. That would have jacked your rate this week up to 8.53 percent, according to the MyFICO Web site. However, that doesn't mean you can't get a mortgage. High-rate subprime loans are especially profitable, and there are plenty of investors other than Fannie Mae and Freddie Mac that will eagerly buy them from lenders. But, while you will be able to get the loan, as a subprime borrower, you will lose the consumer protections that come with Fannie and Freddie's loan standards. Consumer activists have long pointed out that subprime borrowers are the most susceptible to predatory lending practices.” Elizabeth Razzi, Washington Post, 22 mei 2004

We kunnen derhalve moeilijk volhouden dat we van niets wisten. Wel kunnen we de informatievoorziening verbeteren zodat in elk geval meer partijen zich van bankpraktijken bewust zijn in de toekomst. In dit artikel wil ik ervoor pleiten dat bezittingen waar de bank risico over loopt te allen tijde zichtbaar blijven op de bankbalans.

De kredietcrisis in het kort

Banken brengen hun leningen onder in portfolio’s welke bestaan uit een mix van hypotheken, persoonlijke leningen, gekochte obligaties of te ontvangen credit card verplichtingen: zogenaamde structured products. Banken stellen deze pakketten samen op basis van het onderliggende risico van de leningen. Als een pakket veel leningen bevat met een lage kans op terugbetaling dan geldt het pakket als risicovol. Het risicoprofiel van het pakket laat de bank bevestigen door het zo geheten ‘rating agency’. De hoogste klasse welke deze agencies afgeven is de AAA-rating, welke tot voor kort bijna gelijk stond aan staatsleningen. De banken verkopen deze pakketten aan marktpartijen zoals andere banken en hedge funds. Met de verkoop van de pakketten loopt de bank niet langer het risico van wanbetaling op de leningen. De facto is de bank van de leningen af en is het risico overgedragen aan een andere partij. De bank heeft geen leningen meer uitstaan en daarmee valt kredietcapaciteit vrij voor de bank om nieuwe leningen af te sluiten.

Nu komt het probleem. De bank verkoopt de pakketten voor een periode van een jaar of in andere gevallen 90 dagen. Als de onderliggende leningen langer dan deze termijn lopen moet een nieuwe koper worden gevonden. Zo gauw als de potentiële koper twijfels heeft over de soliditeit van de onderliggende leningen zal hij weigeren dit pakket over te nemen. Op dat moment valt de last van de lening terug op de bank en verkleint de kredietcapaciteit van de bank. Banken kunnen dan geen nieuwe leningen meer afsluiten en we hebben een kredietcrisis. Dat zien we nu ook in Nederland gebeuren waar bijvoorbeeld ING vermogen moet ophalen ten einde aan de kapitaaleisen van De Nederlandsche Bank te kunnen voldoen.

Verkeerde accountingregels

Banken hebben jarenlang leningen aan het zicht onttrokken door deze aan derden te verkopen onder de verplichting deze weer terug te kopen. Met de aldus schoongeveegde balans kon de bank de indruk wekken geen risico te lopen. Immers de leningen stonden niet langer op de bankbalans. Wat banken verzwegen was dat na 90 dagen of een jaar deze leningen terugvielen op de bankbalans, tenzij zich een geïnteresseerde partij aandiende voor het pakket leningen. Die partijen zijn thans niet voorhanden! Uiteraard wisten insiders dat de pakketten bestonden –ze worden terloops genoemd in de toelichting op de balans- maar niemand wist en kon weten hoeveel risico de banken met deze pakketten liepen, juist omdat ze niet werden becijferd in de balans. De kredietcapaciteit van de banken neemt nu af doordat de leningen terugvallen op de balans en omdat bij gebrek aan opkopers de waardering van de onderliggende leningen naar beneden moet worden bijgesteld. De accountingregel stelt dat bezittingen allereerst moeten worden gewaardeerd tegen de prijs waartegen de pakketten bij ordentelijke handel van de hand gaan. Ordentelijk veronderstelt een liquide markt waar van gedwongen verkoop en dus prijsdumping geen sprake is. Directe opvolging van dit principe zou tot dramatische waarderingskortingen leiden omdat geen marktpartij nu bereid is de pakketten te kopen. Maar als de markt illiquide is, kan ook gekozen worden voor een waardering gebaseerd op een eigen inschatting van de waarde van het pakket. In dat geval moet de bank een inschatting maken van de kans dat de schuldenaren aan hun verplichting gaan voldoen om op basis daarvan de waarde van het pakket te bepalen. De banken in Europa en de Verenigde Staten zijn nu toegestaan deze regel van waardering uitgebreider toe te passen dan voorheen. De hamvraag is echter: kunnen we vertrouwen op deze waarde?

Leermomenten van de crisis

Een drietal leerpunten kunnen we op basis van de crisis identificeren.

• Permanente overdracht. In de eerste plaats is het aan te bevelen dat banken pakketten voor de looptijd van de leningen overdoen aan marktpartijen en niet tijdelijk. Immers, de oorspronkelijke bank blijft bij tijdelijke verkoop verantwoordelijk voor de schuld. Het is alleen in het onwaarschijnlijke geval dat het in de genoemde periode van 90 dagen fout gaat dat de ‘tijdelijke koper’ het risico loopt om zijn geld te verliezen. In juridische en economische zin houden de banken het risico, zij het met een vertraging van 90 dagen. Naar verwachting zal deze periodesynchronisering in tijden dat het eenvoudig is voor de bank om voor 90 dagen het risico aan andere partijen over te dragen ertoe leiden dat een lagere efficiency kan worden bereikt in termen van risicodiversificatie. Dat is dan de prijs van risicobeheersing. Hypotheekleningen staan gemiddeld zeven jaar uit, dus synchronisatie van de pakketten voor hypotheken zou neerkomen op een pakketverkoop voor zeven jaar.
• Maak risico’s zichtbaar. Zolang leningen terug kunnen vallen op de balans van de bank, moeten ze ook zichtbaar zijn op de balans. Bij de verkoop van een pakket leningen voor 90 dagen heeft de bank een verplichting die hij over 90 dagen gestand moet (kunnen) doen. Off Balance behandeling van deze risico-overdracht moet om die reden verboden zijn. In belangrijke mate is het vertrouwen in onze banken verloren gegaan doordat deze informatie niet door banken werd verstrekt.
• Strenger toezicht. Aanpassing van de accountingregels alleen is onvoldoende. Met de invoering van bovenstaande aanbevelingen zullen de banken veel sneller tegen de grenzen van solvabiliteit aanzitten die toezichthouders zoals De Nederlandsche Bank vaststellen. Deze zullen ook in goede markomstandigheden de rug recht moeten houden. Immers, de kredietcrisis is onder meer ontstaan omdat de gunstige marktomstandigheden waaronder leningen werden verhandeld als onveranderlijk werden aangemerkt. Een scherper houding van toezichthouders op aangegane verplichtingen is onontbeerlijk.

Kortom, alle marktpartijen dienen te weten welke verplichtingen de banken boven het hoofd hangen en moeten erop kunnen vertrouwen dat autoriteiten toezien op de omvang van de aangegane verplichtingen in verhouding tot de draagkracht van de bank.

Verantwoording: met dank aan Gijs Bak, Johan van Helleman (beiden Universiteit van Tilburg) en Ann Jorissen (Universiteit van Antwerpen)

Referenties:

Quinn, J.B., 2008, Costly car loans for Subprime buyers, The Washington Post, 28 januari 1996.

Razzi, E., 2004, Rebuilding Your Credit; Consumers Can Raise Bad Scores without Help from the Hucksters, The Washington Post 22 mei 2004.

Ryan, S., 2008, Accounting in and for the subprime Crisis, essay prepared for his speech at the American accounting association, 26 January 2008.

Dit artikel is in verkorte vorm verschenen in het Financieele Dagblad van maandag 10 november.