Hoe de Europese migratiecrisis kan worden bedwongen

Urgent drama

Het CBS meldt dat in de maand september van 2015 het record aantal asielzoekers is geregistreerd van zo’n 8400, van wie het grootste deel afkomstig uit Syrië. Het CBS laat ook weten dat sinds het begin van de registratie van deze statistiek, in 1975, de maandelijkse toestroom nog nooit zo hoog is geweest . Deze getallen weerspiegelen het drama dat zich voltrekt in het Midden-Oosten in en rond Syrië en geven aan voor welk probleem de opvang staat. Europa en Nederland zien zich genoodzaakt met noodmaatregelen orde in deze chaos scheppen, met alle frictie binnen en tussen landen van dien. Met de winter op komst kunnen wij ons voorbereiden op mensonterende beelden bij de hekken aan de grens van en binnen Europa. Door deze bijziendheid met alleen het urgente drama in het vizier lijkt het broodnodige debat over het grote migratievraagstuk echter op de achtergrond te raken, met het riskante gevolg dat wij, als de Syrië-crisis is afgelopen, binnen afzienbare tijd opnieuw zullen worden verrast door de volgende stroom migranten. De kans is groot dat deze vooral zal blijken te bestaan uit de alom verguisde ‘gelukszoekers’. Het is de hoogste tijd om systematisch na te denken over wat Europa en Nederland te wachten staat. De weerstand tegen dit type migrant lijkt immers toe te nemen, terwijl de blinde vertekening die daardoor ontstaat het zicht op diepere oorzaken, gevolgen, bedreigingen en kansen ontneemt.

Migratie is normaal

De enorme en zichtbare omvang van de Syrische migratiecrisis mag als verrassing zijn gekomen, dat geldt zeker niet voor de constatering dat migratie een normaal onderdeel van de (Nederlandse) samenleving is. Sinds onze voorvaderen zo’n drie miljoen jaar geleden de Afrikaanse grasvlakten verlieten, is migratie niet meer weg te denken. Vaak waren misoogst, oorlog of klimaatverandering de oorzaak, maar meestal zijn economische overwegingen de reden om te migreren. Met de komst van natiestaten en hun geformaliseerde grenzen is migreren ingewikkelder geworden. De ervaringen van de Verenigde Staten zijn illustratief. In de 17^de en 18^de eeuw bestonden de meeste migranten uit slaven (goedkope arbeid). Daarna kwam een grote stroom op gang van wat wij nu ‘gelukzoekers’ noemen. Pas rond 1880 was de cumulatieve som van Europese migranten naar Amerika groter dan die van slaven. In feite was dé grote periode van migratie die van vlak voor de Eerste Wereldoorlog. Tussen 1901-1910 migreerden ongeveer negen miljoen mensen naar de Verenigde Staten; ruim 14 procent van de totale bevolking bestond toen uit migranten (Chiswick en Hatton, 2003). De diepe economische crisis van de jaren 30 in de vorige eeuw maakte een einde aan dit liberale migratiebeleid. Pas na de Tweede Wereldoorlog kwam de migratie weer op gang (zie Keeling (2014) voor migratiebeleid na 1914).

Stroom gelukszoeker neemt alleen maar toe

Ook op dit moment, ondanks de grote aandacht voor de Syrië-crisis, zijn economische redenen het dominante motief voor migratie. De ‘gelukszoeker’ was, is en blijft op drift. Wie vanuit Europa de omringende wereld beziet, beseft dat de volgende migratiegolf naar alle waarschijnlijkheid vooral vanuit Afrika valt te verwachten. De Wereldbank constateerde onlangs dat de grote armoedeval in de allerarmste Afrikaanse landen voorbij lijkt; Afrika groeit en wordt rijker, en de Afrikaanse bevolking zal in de komende decennia in omvang exploderen. Goed nieuws voor de allerarmsten, maar slecht nieuws voor Europeanen en Nederlanders die bang zijn voor migranten. De Afrikaanse economische groei stelt in toenemende mate Afrikanen in staat de sprong naar het rijke Westen te maken. Migreren is namelijk duur. De aantallen waarmee wij in 2015 te maken hebben, zullen bij een toekomstige migrantenstroom uit Afrika in het niet vallen. Hoe moet een samenleving als de Nederlandse daarop reageren? En hoe kunnen wij ons hierop voorbereiden?

Voor economen is de discussie over migratie, en vooral die over ‘gelukszoekers’, opmerkelijk. Als iemand op plek A productiever is dan op plek B, dan is een verhuizing van B naar A een zinnige optie. Een prettige bijkomstigheid is dat de economie als geheel erop vooruit gaat; per saldo wordt immers meer geproduceerd. Dat geldt voor een afgestudeerde Groninger of Limburger die naar de Randstad verhuist evenzeer als voor iemand die een – uiteindelijk toch artificiële – landgrens passeert; beiden zijn gelukszoekers op zoek naar een beter bestaan. Voorwaarde hierbij is natuurlijk dat werk voorhanden is. Een werkende migrant draagt bij aan de samenleving, zowel in de vorm van productie als in de vorm van consumptie en belastingafdrachten. Voor een sterk vergrijzend Europa liggen hier mogelijkheden. De Verenigde Naties (VN) hebben ooit een scenariostudie verricht naar de vraag hoeveel migranten de EU zou moeten toelaten in de periode 2000-2050 om de werkzame beroepsbevolking constant te houden, of om de verhouding van de werkzame beroepsbevolking en gepensioneerden onveranderd te laten. In vergelijking met de VN-getallen verschrompelt de huidige Syrië-instroom tot een kabbelend beekje: respectievelijk tussen 1,5 miljoen tot 13 miljoen migranten per jaar gedurende de gehele periode zijn hiervoor nodig. Alleen Duitsland lijkt op dit moment in de buurt te komen.

Amerikaans migratiebeleid gevraagd

Met behulp van assertief migratiebeleid kunnen dus drie vliegen in één klap worden geslagen. Allereerst zou het Europese migratiebeleid moeten worden hervormd in de richting van het Amerikaanse, Australische en Canadese model door (goed opgeleide en) op de arbeidsmarkt toegespitste migranten aan te trekken. De vergrijzing kan dan enigszins worden tegengegaan.

De tweede kwestie die veel aandacht verdient, is de groeiende xenofobie: als duidelijk is dat een op de praktijk gericht migratiebeleid resulteert in migranten die concreet bijdragen aan de samenleving, dan kan de migratieweerstand in hopelijk goede banen worden geleid. Dit is bij uitstek een taak voor Europees overleg – een andere kwestie die met de dag impopulairder lijkt te worden. Helaas staat de huidige praktijk ver af van wat nodig is. Het Europese beleid per land wordt bijna op dagbasis steeds xenofober.

In de derde plaats kunnen zodoende de migratiestromen beheersbaar en hopelijk voorspelbaar worden door jaarlijks vast te stellen waaraan de Europese arbeidsmarkt behoefte heeft. Een toekomstige migrant zal zich twee keer achter de oren krabben voordat hij of zij de trektocht aanvaart zonder aan de gestelde eisen te voldoen; er staat dan immers een enorme bonus op legale immigratie.

Ingrijpen is noodzakelijk

De Syrië-crisis krijgt terecht veel aandacht. De huidige urgentie vraagt om oplossingen op de korte termijn. Het daarbij laten zou echter naïef en onverstandig zijn. De migratiestroom naar Europa is niet van vandaag of gisteren. De Balkan-exodus is bijna alweer vergeten, maar ook die overviel Europa in de 21^ste eeuw. Na het Syrische vluchtelingenlint is het wachten op de volgende golf, hoogstwaarschijnlijk uit Afrika. Deze ogenschijnlijke bedreiging omzetten in een kans is bijzonder belangrijk om te voorkomen dat Europa en Nederland wegzakken in een xenofoob moeras zonder uitzicht op een oplossing. Het is tijd om te erkennen dat Europa en Nederland immigratiebestemmingen zijn. Door die status te ontkennen wordt het paard achter de wagen gespannen. Alleen met daarop toegespitst en expliciet migratiebeleid kan mogelijk worden voorkomen dat een xenofobe samenleving ontstaat die van de ene naar de andere crisis struikelt.

^{* Dit stuk verscheen eerder in enigszins verkorte vorm in het Financieele Dagblad; "Erken dat Europa immigratiebestemming is", 31 oktober 2015.}

Referenties:

Chiswick, B.R. en T.J. Hatton, 2003, International Migration and the Integration of Labor Markets in M.D. Bordo, A.M. Taylor, en J.G. Williamson (eds.), Globalization in Historical Perspective, NBER-University of Chicago Press, Chicago

Keeling, D., 2014, August 1914 and the end of unrestricted mass migration, Vox, 23 juni 2014.