De miljarden voor Griekenland komen nooit meer terug

Eerste respons op schuldencrisis wekte geen vertrouwen

Het is opmerkelijk hoe zeer zaken uit de hand kunnen lopen. Wat begon als een probleem rond de tekortcijfers van Griekenland in de herfst van vorig jaar is uitgegroeid tot de ergste crisis in het bestaan van de Euro. De eerstverantwoordelijken voor deze gang van zaken zijn de politici. Als de nieuwe Griekse regering meteen een serieus pakket van bezuinigingsmaatregelen, maatregelen ter verhoging van de belastingen en ingrepen in de economie had aangekondigd, dan was de geest waarschijnlijk niet uit de fles gesprongen en hadden we nu allemaal rustig kunnen slapen. Deze nieuwe regering had de kans om een duidelijk signaal te geven dat ze zouden breken met het verleden. In plaats daarvan heeft ze geprobeerd zich op een koopje ervan te maken door in eerste instantie een slap pakket van ingrepen aan te kondigen. Vervolgens hebben de Europese regeringsleiders het vertrouwen verder ondermijnd door het IMF buiten de deur proberen te houden en het intern proberen op te lossen. Het praten over zware voorwaarden voor hulp wekt geen enkel vertrouwen in de markten, als het de Ministers van Financiën zijn die toezicht moeten houden of Griekenland zich aan de voorwaarden houdt.

Honderden miljarden kunnen verdampen

Nu zitten we in een situatie waarin Griekenland 110 miljard euro leent en er daarboven op een pakket van 750 miljard ligt om de soevereine schuldencrisis in Europa verder de kop in te drukken. Als we even naar de afzonderlijke bedragen kijken, dan zijn de 110 miljard voor Griekenland natuurlijk aanzienlijk hoger dan de 30 of 40 miljard die de politici ons oorspronkelijk voorhielden. Iedere econoom wist dat deze bedragen voor de korte termijn waren, maar het is natuurlijk makkelijker richting publiek om eerst over een lager bedrag te praten en vervolgens tot een akkoord over een hoger bedrag te komen.

Hoe denken we die leningen aan Griekenland overigens terug te krijgen als ze nu al niet in staat zijn om hun schulden te honoreren? Hun schulden nemen nu alleen nog maar verder toe. We kunnen er redelijkerwijs vanuit gaan dat dat geld grotendeels weg is.

De 750 miljard bestaan uit 440 miljard aan kredieten en garanties van EU lidstaten, 250 miljard van het IMF en 60 miljard van de Europese Commissie. Dit laatste wordt als een voordelige deal gepresenteerd, want de Commissie kan goedkoper lenen dan de getroffen landen. Heeft iemand zich afgevraagd waarom dat zo is en of de Commissie het uit te lenen geld wel terugkrijgt? Ook hier mogen de belastingbetalers elders in Europa als achtervang optreden. Waar zijn de voorwaarden voor het gebruikmaken van deze faciliteiten en, nog belangrijker, hoe kunnen we ervoor zorgen dat de lenende landen zich er aan houden?

Schuldencrisis, geen eurocrisis

De huidige crisis wordt gepresenteerd als een eurocrisis. Dit is een verkeerde voorstelling van zaken. Er is op zich geen probleem met een daling van de euro – dit is goed voor de exporten van alle landen in de eurozone. Tenzij de ECB de inflatie door monetaire financiering fors laat oplopen, kunnen we kunnen verwachten dat de euro op termijn weer in waarde stijgt, want de V.S. heeft nog steeds een groot tekort op de betalingsbalans dat uiteindelijk tot correctie moet leiden. De huidige crisis is een schuldencrisis en we kunnen beter nadenken hoe de schulden van landen die nu in de problemen zitten geherstructureerd kunnen worden. Als dit gepaard gaat met serieuze en geloofwaardige ingrepen in zowel de overheidsfinanciën als de onderliggende economie (zoals het flexibeler maken van arbeidsmarkten en het meer concurrerend maken van productmarkten), dan kunnen we daadwerkelijk tot een oplossing komen.

Beperk concentratie risico binnen banken

Herstructurering van schuld betekent natuurlijk dat de investeerders in deze schuld verliezen maken. Daar is op zich niets mis mee – ze hebben ook lange tijd een hoger rendement ontvangen voor het hogere risico dat ze liepen. Het probleem is dat veel van de slechte schuld bij banken zit die kunnen omvallen en daarmee een domino effect in het financiële systeem kunnen veroorzaken. Dit is enige fundamentele rechtvaardiging voor het helpen van de landen die onder vuur liggen. Het toezicht op banken moet zich in de toekomst meer richten op de concentratie risico’s bij banken. Dit kan door het opleggen van eisen aan de spreiding van portefeuilles van bezittingen en door het direct opleggen van grenzen op de omvang van posities in individuele staatsschulden (of andere titels). Om nieuwe chaos in de markten te voorkomen, vraagt dit uiteraard om een overgangstermijn waarin grote specifieke posities moeten worden afgebouwd. Zodra de bankenportefeuilles gezond zijn, kunnen we met een gerust hart landen failliet laten gaan.