Bezuinigingen voor volgend kabinet zijn onontkoombaar

Niet verder bezuinigen?

Op 1 juli jl. presenteerde de Studiegroep Begrotingsruimte haar rapport. De bottom-line is dat in een volgende kabinetsperiode geen bezuinigingen noodzakelijk zijn om te voldoen aan de Europese regels. Daarbij zijn de nodige vraagtekens te plaatsen. De onderliggende middellangetermijnraming van het Centraal Plan Bureau (CPB) veronderstelt een jaarlijkse economische groei van 1,6% in de volgende kabinetsperiode. In haar voorwoord maakt de Secretaris-Generaal van het Ministerie van Financiën reeds een voorbehoud voor de gevolgen van ‘Brexit’. De groeiraming zou dus gaande de kabinetsrit gewoon naar beneden bijgesteld kunnen worden.[1] En dan hebben we het nog niet gehad over andere riskante geopolitieke en Euro-ontwikkelingen. De speculatie dat wij op het einde van de volgende kabinetsperiode een klein overschot op de overheidsbegroting zullen hebben wordt dus gedreven door technische veronderstellingen.

Voorlopig zit Nederland in tegenstelling tot buurland Duitsland [2] nog met een aanzienlijk tekort op de overheidsbegroting, waardoor de preventieve arm van het Stabiliteits- en Groeipact van toepassing is. [3] Zolang het middellange termijn doel van een structureel tekort van 0,5% BBP nog niet bereikt is, moet het structurele tekort jaarlijks met 0,5%-punt dalen en moet de groei van de overheidsuitgaven tenminste onder de gemiddelde potentiële groei van de economie blijven. Vooral dit laatste, ook wel de uitgavenregel genoemd, is vermeldenswaardig. Hoe groter de afwijking van het middellange termijn doel, hoe meer inspanningen er moeten worden geleverd om de uitgaven op orde te brengen.

Bijstelling begroting noodzakelijk

Anders dan de Studiegroep suggereert zouden de uitgaven in 2018 met -0,25%-punt ten opzichte van MLT-pad bijgesteld moeten worden (zie hiervoor figuur 4.1 op blz. 66). Hierbij is nog geen rekening gehouden met de begroting 2017, die forse extra uitgaven te zien zal geven. Begin juni werd naar buiten gebracht dat de VVD 600 miljoen euro extra mocht besteden aan veiligheid en defensie en de PvdA hetzelfde bedrag aan zorg en huurtoeslag (zie RTL Nieuws, 13 juni 2016 ). We zijn overigens erg benieuwd hoe de huidige Minister van Financiën zal omgaan met het ‘Europaproof’ zijn van zijn laatste Miljoenennota. Onzes inziens is dit haast onmogelijk. Immers op basis van beleidsuitgangspunten, waarin de bovenstaande cadeautjes nog niet zijn opgenomen, concludeerde het CPB al in het CEP dat volgens Europa de overheidsuitgaven met 0,7%-punt moeten dalen, terwijl de voorlopige cijfers reeds een stijging van 1%-punt laten zien (dit staat opgetekend op blz. 49 van het CEP).

Belangrijker misschien nog is de redenering achter de uitgavenregel. Terecht wordt in het rapport veel aandacht besteed aan het belang van deze regel [4], die in tegenstelling tot de structurele-tekort-regel beter stuurbaar is, maar de miljarden aan benodigde ombuigingen worden genegeerd. Ook wordt met geen woord gerept over de intensiveringen in 2017, die ook om extra ombuigingen zullen vragen. Of denkt men dat dit slechts eenmalige uitgaven zullen betreffen? Maar dan wordt dezelfde fout gemaakt als tijdens Paars II. Toen werden conjuncturele meevallers onder het uitgavenkader verjubeld aan structurele uitgaven, wat de opdracht voor het volgende kabinet groter maakte. [5]

Geen rust voor volgend kabinet

Het beeld dat een volgend kabinet op zijn lauweren kan rusten delen wij niet. De huidige turbulentie in de wereld vraagt om extra uitgaven aan defensie en veiligheid, die nog niet in de cijfers zijn opgenomen (zie Gradus (2014)). Dit geldt ook voor de lagere aardgasbaten.[6] Tevens is er veel te zeggen voor extra investeringen in onderwijs en duurzame groei en daarvoor dienen andere uitgaven te wijken. Het Studiegroeprapport vraagt terecht om hervormingen in de woning- en de arbeidsmarkt. Ook is een hervorming van het belastingstelsel noodzakelijk. Zo leidt een vlakker tarief voor arbeid tot een gezondere financieringsstructuur van hypotheken en bedrijven, omdat meer lenen dan nodig niet langer fiscaal wordt aangemoedigd (zie Gradus et al. (2012)). Dit is van groot belang voor de financiële stabiliteit. Maar een dergelijke operatie zonder lastenverlichting als smeerolie is ondenkbaar. Aanpassingen in de overheidsuitgaven zullen dus ook in een volgende kabinetsperiode noodzakelijk zijn, terwijl de grote onzekerheden om extra prudentie vragen. De studiegroep had dit werk eenvoudiger kunnen maken door net als eerder een behoedzaamheidsmarge aan te bevelen. Tot 2007 bestond een dergelijke behoedzaamheidsmarge, maar deze werd door het kabinet Balkenende-Bos afgeschaft. [7]

^{* Dit artikel is in verkorte vorm verschenen in het Financieele Dagblad van 6 juli 2016.}

Eindnoten:

Referenties:

Beetsma, R., L. Bovenberg, K. Caminada, E. Dijkgraaf, S. Eijffinger, en R. Gradus, (2012) “Elke Nederlander gebaat bij sociale vlaktaks”, Me Judice, 24 januari 2012.

Don, H. (2007). Ambitie en voorzichtigheid in het economisch beleid. Oratie: EUR

Donders, J., en F. de Kam (2010), Een automatische piloot voor de economie, Tijdschrift voor Openbare Financiën, jaargang 42, nummer 4, blz. 283-296.

Gradus, R., (2014), “Heldere norm voor defensie wenselijk”, Me Judice, 25 september 2014.

Gradus, R., en R. Beetsma, (2015), “Kabinet zet begrotingsluizen wagenwijd open”, Me Judice, 17 september 2015.

Gradus, R., en E.J. van Asselt (2011), “De langdurige zorg vergeleken in Nederland en Duitsland",Economisch Statistische Berichten 96:4607 202-204.