Crisisgedreven politiek bedreigt herstel

Crisisgedreven politiek bedreigt herstel image

Afbeelding ‘Theodore Roosevelt’ van David Pappas (CC BY-NC-ND 2.0).

11 apr 2009
Geïnspireerd door de crisis neemt de overheid het Nederlandse bedrijfsleven onder zijn hoede. Omdat het bedrijfsleven onder de huidige omstandigheden niet anders kan, laat deze zich de omhelzing welgevallen. De toenadering tussen bedrijfsleven en politiek bedreigt echter de structurele gezondmaking van de economie.

Heft in handen


De overheid-bedrijfsleven-relatie lijkt sterk aangehaald te worden tijdens deze economische terugval. We bereikten na koortsachtig overleg een sociaal akkoord, de overheid neemt belangen in banken, bedrijven doen een beroep op de overheid om hun bedrijf te redden, en tot slot zien we ex-politici terug in Raden van Bestuur. Nu de bemoeienis met het bedrijfsleven wordt geïntensiveerd moeten we ons afvragen of de samenleving daarmee is gediend. Een kleine rondgang door de wereld en de tijd suggereert van niet.

Vraag en aanbod naar politiek ingrijpen

Het aanbod voor ingrijpen is altijd latent aanwezig. Politici willen graag het land besturen en kunnen hun zichtbaarheid vergroten door bekend te staan als ondernemingsredder. De Franse president Nicolas Sarkozy drong er in februari jl. bij Peugeot op aan fabrieken in Tsjechië te sluiten ten gunste van de Franse werkgelegenheid. Echter, waar onder normale omstandigheden bedrijven machtzoekende politici kunnen weren en corrigeren, is hun macht gekorfd tijdens economische recessies omdat zij meer dan voorheen van de overheid afhankelijk zijn. Zo is het nog maar ruim een jaar geleden dat Michel Tilmant naar aanleiding van de Nederlandse beloningdiscussie de regering bang kon maken door te roepen dat hij het hoofdkantoor van ING ‘overnight’ naar London kon verplaatsen. Tijdens economische recessies maakt het aanbod naar overheidsingrijpen derhalve meer kans dan onder gunstige economische omstandigheden.

Aan de andere kant is er vraag naar overheidsingrijpen vanuit het electoraat dat een overheid wil zien die perspectief op verbetering geeft. De meesten leven niet graag in de onzekerheid van een economische recessie. Heel Nederland keek in januari met bewondering naar de redding van ING door Minister van Financiën Wouter Bos. In tijden van crisis kunnen politici belangrijke delen van de kiezers aan zich binden door maatregelen te nemen die herstel inluiden.

Politiek kent geen marktcorrectie….

Volgens Edward Glaeser (2003) zijn fouten in de politieke sfeer frequenter, groter en persistenter dan onder marktomstandigheden mogelijk is. In een marktsituatie kunnen individuen fouten maken waardoor ze verliezen van hun schrandere concurrenten. Op de markt voor beslissingen overleeft de juiste beslissing dus ten koste van slechte beslissingen. In de politiek bestaat dit verschijnsel veel minder sterk. Een beleid wordt doorgevoerd in een land en niet op een markt waar foute beslissingen het tegen goede beslissingen moeten opnemen. De goede beslissing komt niet automatisch als overwinnaar bovendrijven. Als gevolg van het ontbreken van een marktmechanisme kan apert fout beleid ontstaan en ook jarenlang persisteren.

……waardoor fouten jarenlang persisteren……

Hiervan vormen de maatregelen van oud-president Roosevelt een mooie illustratie. Het is begin jaren dertig en de economie bevindt zich in een wereldwijde depressie. President Franklin Roosevelt en zijn adviseurs besluiten dat de redding van de Amerikaanse economie afhangt van koopkracht en verkoopprijzen: de New Deal. De koopkracht moest toenemen ten einde de consumptie te verhogen en de verkoopprijzen om de winstgevendheid van bedrijven te versterken. Om koopkracht en verkoopprijzen te verhogen werd bedrijven die met vakbonden loonsverhogingen afspraken toegestaan kartels te vormen. De toestemming moest uitdrukkelijk bij de regering worden gezocht. De hieruit gevormde marktmacht werd door de bedrijven omgezet in prijsverhogingen.

Recent onderzoek van Harold Cole en Lee Ohanian laat zien dat deze praktijk de duur van de recessie in de USA heeft verlengd. Toen eind jaren dertig duidelijk werd dat de remedie van dit sociaal akkoord erger was dan de kwaal, werd de politiek van door de overheid gestimuleerde monopolievorming losgelaten. Het was niet eerder dan na het loslaten van de The New Deal dat economisch herstel zich inzette. Roosevelt’s fout kon 10 jaar aanhouden!

In Nederland is nu sprake van een vaag en broos sociaal akkoord dat lijkt in te zetten op loonmatiging en voorkoming van massaontslagen door WW maatregelen. Maar is algemene loonmatiging en ontslagbescherming wel de oplossing voor ons probleem? VNO-NCW vertegenwoordigt het huidige bedrijfsleven dat inderdaad naar verwachting gebaat is bij loonmatiging. Maar hoe zit het met de nog te vormen bedrijven: de potentiële toetreders? Zouden we niet juist koude saneringen moeten toestaan ten gunste van toetreders die nu geen kans maken? Juist door te voorkomen dat bedrijven overleven blijft de prijs van arbeid relatief hoog in sectoren waar deze omlaag zou moeten Deze hoge prijs maakt het vervolgens voor potentiële toetreders weer onaantrekkelijk een onderneming te starten. Als straks massaontslagen toch onvermijdelijk blijken te zijn, houden we dan vast aan schadebeperking in massaontslag? Wellicht is België beter af met hun beslissing om de crisisdiscussie tot september uit te stellen!

….en ondernemingen lijden onder overheidsdienaren

De coalitie CDA, CU en PvdA vormen te zamen een sterke politieke beweging die voortgaande bemoeienis vanuit de overheid binnen de commerciële banken bevordert. De vraag is of de samenleving hier beter van wordt. Via onderzoek verzamelde ervaringen suggereren van niet.

Marianne Bertrand, Malmendier Francis Kramarz, Antoinette Schoar en David Thesmar onderzoeken of ex-politici in CEO functies voordelen aan de politiek doorgeven. Om hun onderzoek te valideren tonen de onderzoekers eerst aan dat er een verband is tussen de lokale ontwikkeling op de arbeidsmarkt en de kans op herverkiezing. De bevindingen luiden dat indien het aantal arbeidsplaatsen groeit rondom verkiezingstijd, de kans op herverkiezing toeneemt. Vervolgens laten zij zien dat ondernemingen bestuurd door ex-politici rondom verkiezingstijd meer arbeidsplaatsen creëren dan hun ‘vrije’ collega CEOs. Deze relatie is het sterkst in gebieden waar de strijd tussen de partijen het grootst is. Het doet er niet toe of de onderneming groot is of voormalig staatseigendom was. Het feit dat een ex-politicus de onderneming leidt, bepaalt of al of niet rondom verkiezingstijd extra arbeidsplaatsen worden gecreëerd. Interessant is dat de politieke kleur nauwelijks van invloed blijkt te zijn, maar dat burgemeesters die voorheen minister waren meer investeringen van het bedrijfsleven mogen verwachten. Terwijl bedrijven met politieke relaties iets meer kans maken op staatssubsidies, krijgen deze bedrijven geen bijzondere belastingbehandeling. Belangrijk is te weten of de politieke relaties ook de winstgevendheid van de bedrijven beïnvloeden. Uit het onderzoek blijkt dat bedrijven met politieke verbanden minder winstgevend zijn dan bedrijven zonder politieke verbanden.

Concluderend, de invloed die de overheid krijgt op het Nederlandse bedrijfsleven moet zo snel mogelijk worden afgebouwd. De overheid is zeker niet alwetend en blokkeert particulier initiatief. De overheid kan commerciële banken niet besturen! Op verschillende plaatsen is gepleit voor de instelling van een agentschap dat namens de Nederlandse samenleving aanstuurt op het herstel van het vertrouwen in de banken. Helaas, het lijkt erop

dat ook hier de Glaeser-theorie de praktijk haarfijn beschrijft. * Deze bijdrage is overgenomen door NRC Handelsblad van 11 april 2009.

Referenties:

Bertrand, Marianne, Francis Kramarz, Antoinette Schoar, David Thesmar (2009), Politicians, Firms and the Political Business Cycle: Evidence from France, te verschijnen in The Journal of Finance.

Cole, Harold, L. and Lee E. Ohanian New Deal Policies and the Persistence of the Great Depression: A General Equilibrium Analysis, Journal of Political Economy, 2004, vol. 112, no. 4.

Glaeser, Edward, “Psychology and the Market.” Harvard Institute for Economic Research Discussion Paper 2023 (December 2003).

Te citeren als

Jan Bouwens, “Crisisgedreven politiek bedreigt herstel”, Me Judice, 11 april 2009.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Afbeelding ‘Theodore Roosevelt’ van David Pappas (CC BY-NC-ND 2.0).

Ontvang updates via e-mail