Een Grieks drama in de Benelux

De val van Fortis heeft iets van een Grieks drama. De hoofdactoren (het topmanagement van Fortis) worden gedreven door een overmatige hoogmoed; een hoogmoed die tot roekeloos gedrag leidt en die de goden (de Nederlandse overheid) mateloos tart. De goden wachten geduldig af tot het geschikte moment zich aandient om toe te slaan, en de hoogmoed te vernietigen.

Dat is in het kort de perceptie die vandaag overheerst in België over de saga van Fortis. Het topmanagement van Fortis onder leiding van graaf Lippens begon een decennia geleden met een reeks fusies en overnames in België en Nederland die van Fortis één van de belangrijkste banken maakte in de Benelux. De klap op de vuurpijl kwam er verleden jaar met de aankondiging dat Fortis delen van ABN Amro zou overnemen en zo de belangrijkste bank in België en Nederland zou worden. De Nederlandse overheid kon er weinig aan doen maar was duidelijk geërgerd.

Er kan geen twijfel bestaan dat het Fortis-project om ABN Amro over te nemen gedreven werd door egotripping die het topmanagement ertoe bracht een veel te hoge prijs te betalen voor ABN Amro. Bovendien werd de financiering van het project op een onduidelijke manier geregeld, met het gevolg dat als de kredietcrisis toesloeg Fortis de middelen niet meer kon vinden om het project uit te voeren. Het management van Fortis had de meubelen kunnen redden door het project af te blazen, maar deed dit niet.

De Nederlandse regering zag verleden week een “window of opportunity” om toe te slaan en Fortis definitief van het Nederlandse toneel te verdrijven. Ze deed dit door de vertrouwenscrisis waaronder Fortis leidde doelbewust aan te wakkeren en zo een liquiditeitscrisis rond Fortis te creëren. Dit is althans de perceptie die hierover in België en vooral in Vlaanderen heerst, en ik moet toegeven dat het ook mijn perceptie is. De evidentie? Wouter Bos, die toch een intelligent man is en niet zomaar lukraak verklaringen aflegt, sprak van besmette activa in de portefeuille van Fortis. En dat op een moment dat er extreme nervositeit bestond in de financiële markten. De Nederlandsche Bank die verantwoordelijk is voor de financiële stabiliteit in Nederland weigerde liquiditeiten te verschaffen aan Fortis Nederland. Dit dwong de Nationale Bank van België om ongeveer 45 miljard euro kredieten toe te staan aan Fortis Nederland.

De extreme nationalistische reactie van Nederland heeft velen in België geschokt. Van Frankrijk zijn we de nationalistische oprispingen gewoon. Van Nederland niet. We verwachten niet van Nederland dat de slogan “eigen volk eerst” de drijfveer wordt van het beleid.

Eén belangrijke les leren we hieruit wel. In een moment van crisis zoals we nu meemaken, wanneer het financieel stelsel op zijn grondvesten davert, is elk land op zichzelf aangewezen en worden de broze Europese constructies afgebouwd. Fortis was zo een broze, waarschijnlijk te ambitieuze constructie. Wat een test moest worden van de capaciteit van twee of meer Europese overheden om een Europese bank samen te redden heeft jammerlijk gefaald. In plaats van samen te werken, werd de constructie afgebroken.

Dit is een slecht voorteken voor het vervolg van de Europese bankencrisis. Vele economen zijn het er nu mee eens dat we deze crisis best samen aanpakken. Deze gezamenlijke aanpak hebben we nodig om te vermijden dat de besmetting waar Wouter Bos het over had, de ene bank na de andere treft. We moeten nu wel vaststellen dat zo een samenwerking een ijdele hoop is. Als de twee landen in de EU die waarschijnlijk het dichtst met elkaar verweven zijn er niet in slagen om gezamenlijk één bank te redden, hoe zullen de 27 landen van de Unie er ooit toe komen. Men zou voor minder radeloos worden.

Deze bijdrage is ook in het NRC Handelsblad verschenen van 8 oktober 2008.