Loonmatiging kan verschil zijn tussen faillissement en overleven

Zwaar weer

De financiële crisis trekt een zware wissel op de Nederlandse economie. Dit jaar zal de economie naar verwachting met ruim drie procent krimpen en de werkloosheid zal in het voetspoor daarvan snel oplopen. Het vertrouwen onder zowel producenten als consumenten bevindt zich op een historisch dieptepunt.

In ruil voor overheidsmaatregelen om de economie te stimuleren, hebben sociale partners toegezegd de loonstijgingen te beperken tot het niveau van de inflatie. Verschillende economen hebben zich echter kritisch uitgelaten over dit loonmatigingsrecept, omdat matiging onder de huidige omstandigheden economisch herstel niet zou bespoedigen. Er is echter volop reden om aan te nemen dat het matigingsrecept juist in deze uitzonderlijke recessie een belangrijke bijdrage kan leveren aan herstel. In het debat over loonmatiging wordt aan enkele belangrijke aspecten voorbij gegaan.

Zo betekent een gematigde loonontwikkeling extra lucht voor bedrijven in zwaar weer. Voor bedrijven waar het water aan de lippen staat, is kostenreductie pure noodzaak. Deze neiging is al zichtbaar in bezuinigingen op het gebied van R&D. Loonkosten vormen een belangrijk component van de kostenstructuur van een gemiddelde onderneming. Zeker nu het bankwezen terughoudend is met het verlenen van krediet aan het midden- en kleinbedrijf kan loonmatiging ondernemingen de broodnodige liquide middelen verschaffen om noodzakelijke betalingen te kunnen doen. Loonmatiging kan voor noodlijdende ondernemingen dus het verschil betekenen tussen faillissement of overleven.

Ruimte voor maatwerk 

De roep om loonmatiging tot het inflatieniveau betekent niet dat er geen ruimte is voor maatwerk. Renderende bedrijven met vet op de botten kunnen zich reële loonstijgingen permitteren. Of, zoals verwoord in het Sociaal Akkoord, de loonrealisatie zal gedifferentieerd uitpakken. Uiteindelijk is het aan decentrale partijen om te bezien of er ruimte vertaald wordt in incidentele looncomponenten. Deze flexibiliteit impliceert ook eventueel reële of zelfs nominale loondalingen in sectoren waar momenteel de klappen vallen.

Loonmatiging betekent ook een effectievere inzet van overheidsuitgaven om de economie te stimuleren. Allereerst profiteert de overheid van loonmatiging doordat de ambtenarensalarissen minder hard stijgen. Daarnaast valt door de netto-nettokoppeling ook de som van de uitkeringen lager uit. Deze verschuivingen van middelen van huishoudens naar de overheid kunnen worden aangewend voor directe uitgaven die de economie stimuleren. Daarmee wordt voorkomen dat extra inkomen wordt opgepot. Werknemers zullen immers een deel van hun inkomen oppotten, terwijl de overheid het uitgespaarde bedrag geheel kan uitgeven. Door het afwenden van dit spaarlek stimuleert loonmatiging de vraag naar producten. Uiteraard kent een politiek van loonmatiging ook bezwaren. Deze bezwaren zijn echter te weerleggen.

Angst voor vraaguitval

Ten eerste bestaat de angst dat een beperking van de koopkracht extra vraaguitval uitlokt, terwijl de recessie reeds gekenmerkt wordt door wereldwijde daling van de vraag. Maar de mondiale vraaguitval is niet doorslaggevend voor de vraag of de Nederlandse economie gebaat is bij loonmatiging. Hogere lonen verslechteren immers de prijsconcurrentiepositie van het bedrijfsleven, waardoor bovenop de krimp van de wereldhandel het Nederlandse (export)aandeel in de wereldhandel afneemt. Zo wordt de Nederlandse economie dubbel geraakt, met alle gevolgen van dien voor de werkgelegenheid.

De angst dat loonmatiging leidt tot binnenlandse consumptiedaling is eveneens betwistbaar. Werknemers zien hun koopkracht dit jaar met bijna 2% toenemen, terwijl de economie zich in de diepste recessie sinds de jaren dertig bevindt. De afname van de consumptiedrift is voornamelijk het gevolg van dalend vertrouwen en stevige vermogensverliezen. Alleen al vorig jaar hebben huishoudens een kwart van hun aandelenvermogen zien verdampen, goed voor zo’n 66 miljard euro. In reactie hierop gebruiken de Nederlandse huishoudens hun inkomensstijging om meer te sparen. Gematigde loonontwikkeling heeft in de huidige situatie naar verwachting beperkte gevolgen voor de consumptie.

Deflatie

Ten tweede vrezen criticasters dat loonmatiging een deflatoire spiraal in gang zet. Loonmatiging zou, via een dalende vraag, tot dalende prijzen leiden. Hierdoor ontstaat nieuwe vraaguitval. Consumenten stellen hun koopbeslissing uit, want morgen is alles immers goedkoper. De kans op deflatie lijkt echter niet groot. Onlangs gepubliceerde CBS-cijfers tonen een inflatie in de eerste drie maanden van 2009 van 2% op jaarbasis. Gezien de relatief lage grondstoffenprijzen is de onderliggende kerninflatie – onder meer geschoond voor veranderingen in energieprijzen en belastingen – zelfs hoger. Het Centraal Planbureau concludeert dan ook in het Centraal Economisch Plan dat de kerninflatie de komende jaren stabiel rond de 2% zal blijven. Bovendien wordt de inflatie, naast de loonontwikkeling, voor een belangrijk deel bepaald door het monetaire beleid van de ECB. De OESO concludeerde recentelijk dan ook dat het gevaar voor langdurige deflatie in het eurogebied – waaronder Nederland – niet erg groot is.

Conclusie

Al met al zijn er geen redenen om aan te moeten nemen dat loonmatiging in het huidige economisch klimaat minder effectief is dan tijdens eerdere crises. In tegendeel, matiging verbetert de prijsconcurrentiepositie en levert liquide middelen op die bedrijven tijdens deze crisis moeilijk kunnen missen.