Voorbij de crisissamenleving

Voorbij de crisissamenleving image
De crisis in het kabinet als gevolg van de ruzie over de Nederlandse missie in Afghanistan is het voorlopig sluitstuk in een lange rij. Want de crises buitelden over elkaar heen de afgelopen tijd. En telkens deed Nederland vooral aan nationale symptoombestrijding. Het was naar binnengekeerd Haags nationalisme dat de boventoon voerde. Maar meer dan ooit vraagt de nieuwe wereld om een boven-Haagse benadering, een aanpak van de oorzaken op mondiaal niveau.

De ene crisis na de andere

De afgelopen periode leek het soms wel alsof de wereld gek was geworden. De griepvirusgolf was nog niet op zijn retour, of de Q-koorts diende zich al aan. En terwijl de bewoners van pakweg Appelscha zich afvroegen of de pinautomaat voor hen morgen nog functioneerde als gevolg van lokale woningmarktproblemen in de VS, gingen kinderen in Nederland langs de huizen gaan om statiegeldflessen op te halen voor de totaal verwoeste samenleving van het toch al straatarme Haïti. En tegelijkertijd met de crises in Den Haag over achtereenvolgens de nationale toezichthouders, de Nederlandse steun aan de oorlog in Irak en de oorlogsdeelname in Afghanistan, is de bankencrisis verworden tot een landencrisis, waarbij na IJsland ook Griekenland failliet dreigt te gaan. En dan hebben we de voedselcrisis, de klimaatcrisis, de energiecrisis en de bevolkingscrisis nog niet eens genoemd. De huidige crisis in het kabinet zelf valt eigenlijk volledig weg tegen deze achtergrond.

Naar binnen gekeerd

In tijden van crisis is het buitengewoon verleidelijk om ons achter onze landsgrenzen terug te trekken. Zo reageerde de nationale politiek op de beurskrach van 1929 met het motto: ‘Koop Nederlandse waar, dan helpen wij elkaar’. Het was illustratief voor de opleving van het nationalisme in Europa in die dagen.

De afgelopen tijd overheerste in Nederland een vergelijkbare reactie van nationalisme en protectie. Tal van oudsher Nederlandse banken, ondanks de boter op hun hoofd, werden met nationaal belastinggeld beschermd tegen de vrije markt en overeind gehouden. En net als toen is er ook in het Nederland van nu een neiging tot zuivering van het eigen domein, de wens verlost te worden van vreemde smetten. Zie het deporteren van illegalen, de fobie voor de islam, de panische inentingspolitiek tegen de Mexicaanse griep, het massaal slachtofferen van geiten, het ingrijpende scannen van onze lichamen op Schiphol, het instellen van nationale onderzoekscommissies, het op grote schaal afluisteren van telefoongesprekken en de strenge nationale identiteits- en assimilatiepolitiek.

Protectionisme is niet het antwoord

Als eerste reactie op vermeende risico’s is protectie wellicht nog begrijpelijk, maar het is het verkeerde antwoord, zeker op de lange termijn. Vanuit economisch perspectief is protectionisme een verkeerde keuze omdat het mogelijk juist de zwakke bedrijven onterecht overeind houdt. Daarnaast kan het leiden tot een kettingreactie van tegenmaatregelen, waardoor elk land er uiteindelijk slechter van wordt. Maar ook politiek werkt het averechts. Door de nieuwe tijd als crisissamenleving te definiëren, een natie in nood, verminder je niet de angst, maar vergroot je deze juist en creëer je een gunstig klimaat voor contraproductief en bedenkelijk extreempopulisme. Iets wat na de nationalistische reactie op de krach in 1929 radicaal verkeerd uitpakte.

Zie globalisering onder ogen

Zover hoeft het nu niet te komen. We moeten beseffen dat er een nieuwe constante is, namelijk een veranderd mondiaal systeem. De wereld is definitief en onweerlegbaar met elkaar vertakt en vernetwerkt geraakt. De mondiale afhankelijkheden zijn blijvend van karakter en kracht veranderd. Nieuwe krachtige invloeden kunnen overal vandaan komen, of het nu Mexico, Afghanistan, de VS, China of Afrika is. En dan heeft het geen zin om ons te verstoppen achter de Nederlandse dijken. Of te zoeken naar louter nationale zondebokken als tegelijkertijd virussen, informatie en geld zich al lang niet meer aan nationale grenzen houden. Evenzo is het weinig betamelijk te schuilen achter het nationaal eigenbelang als tegelijkertijd in de strijd tegen mondiale armoede en milieuverontreiniging collectief gefaald wordt. Het naar binnen gekeerde Haagse gekissebis krijgt tegen deze achtergrond zelfs iets pervers.

Nederland is niet als een eiland af te zonderen van de wereld. Dat zijn stuiptrekkingen van een politiek die was. In plaats van de klassiek nationalistische Realpolitik is juist grensoverschrijdend en verantwoord handelen en samenwerken, geboden. Hoogste tijd om de benauwende bunkerpolitiek definitief achter ons te laten en constructief te helpen bouwen aan de nieuwe wereld van vandaag.

Tal van wereldsterren hebben de handschoen al opgepakt door het lied ‘We are the world’ onlangs opnieuw uit te brengen. Het mag wat ons betreft voorlopig het volkslied van de wereld zijn: ‘There comes a time when we heed a certain call, when the world must come together as one.’ Want de wereld is niet gek, maar één geworden. Nu Den Haag nog.

Dit artikel is op 20 februari verschenen in Trouw

Te citeren als

Henk van Houtum, Esther-Mirjam Sent, “Voorbij de crisissamenleving”, Me Judice, 20 februari 2010.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail