Voorkom nastreven van korte-termijn eigenbelang in aanpak crisis

Eigenbelang of algemeen belang?

We bevinden ons op een kruispunt. Cruciale keuzes moeten worden gemaakt. Kiezen we voor eigenbelang of voor algemeen belang? Kiezen we voor de korte termijn of de lange termijn? We kunnen sterker uit de crisis komen, maar dan moeten we wel de juiste keuzes maken. Graag neem ik de twee belangrijkste met u door.

Eigenbelang is verleidelijk

Ten eerste, in tijden van crisis is het buitengewoon verleidelijk om het eigenbelang voor het algemeen belang te plaatsen. Vandaar de oproep tot ‘Buy American’ in de Verenigde Staten, de steun voor de Franse auto-industrie en de ontmoediging van buitenlandse restaurants in Italië. Voor een kleine open economie als Nederland kan dit soort ontwikkelingen desastreuze gevolgen hebben. Het is dan ook deels in ons eigenbelang dat Nederland zich sterk afzet tegen protectionisme!

…maar op nationaal niveau destructief

Helaas kunnen we ons niet langer verschuilen achter het inzicht van Adam Smith, de grondlegger van de economische wetenschap, dat het nastreven van eigenbelang uiteindelijk zal leiden tot algemeen belang. Deels geïnspireerd door Robert K. Merton, een vooraanstaande socioloog, weten we dat individueel gedrag onbedoelde sociale gevolgen kan hebben. Met andere woorden, protectionisme kan leiden tot een kettingreactie van tegenmaatregelen waardoor elk land er uiteindelijk slechter van wordt.

Protectionisme is in feite de bron van de crisis

Sterker, de kredietcrisis is deels door protectionisme veroorzaakt. Immers, de Chinese munt was systematisch ondergewaardeerd. Dit veroorzaakte een overschot op de handelsbalans van China. Daardoor werden grote reserves in US dollars opgebouwd en belegd in Amerikaans schatkistpapier. Dit drukte de rente in de VS. De te ruime hoeveelheid goedkoop geld werd vervolgens op uiterst risicovolle wijze uitgezet. De gevolgen zijn inmiddels welbekend.

Nastreven ‘eigen hachie’ ook binnen Nederland

Echter, ook binnen onze landsgrenzen tekent zich een verschuiving naar eigenbelang af. De vakbonden pleiten voor een injectie van 7 miljard euro ter bescherming van werknemers. De werkgevers roepen om een versoepeling van het ontslagrecht. Het kabinet zint op maatregelen om de begroting uit het dal te halen. En de burger ziet blijkens een enquête van EénVandaag van 18 februari liefst dat er gekort wordt op ontwikkelingshulp. Iedereen schijnt ervan overtuigd te zijn dat de crisis aangepakt dient te worden, maar dan liefst wel ter meerdere eer en glorie van het eigenbelang.

We zijn sterker uit de crisis aan het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw gekomen door het ‘Akkoord van Wassenaar,’ gesloten tussen de Nederlandse overheid en de organisaties van werkgevers en werknemers met een overeenkomst tot loonmatiging in ruil voor arbeidstijdverkorting. Nu is het moment aangebroken om ons hernieuwd te committeren aan het algemeen belang.

Korte termijn eist alle aandacht op

Ten tweede, het is buitengewoon verleidelijk om korte termijn overwegingen te laten domineren over lange termijn zorgen. Immers, van de recent enorm in populariteit gestegen econoom John Maynard Keynes komt de uitspraak: ‘In the long run we are all dead.’En als we de voorspellingen van het Centraal Planbureau mogen geloven, dan liegen de korte termijn problemen er niet om. Uit de voorlopige ramingen blijkt dat de economie dit jaar met 3,5% zal krimpen, dat de werkloosheid volgend jaar tot 8,75% zal oplopen en dat het begrotingstekort in 2010 uitkomt op 5,5%. Het enige lichtpuntje is dat de koopkracht blijkens de schattingen dit jaar met 2,25% zal stijgen. Gezien deze uitzonderlijke economische omstandigheden is het niet zo verwonderlijk dat er geklaagd wordt over gebrek aan daadkracht bij het kabinet en er reikhalzend wordt uitgekeken naar het crisisplan waarmee het kabinet half maart belooft te komen. Een ambtelijke werkgroep is inmiddels druk doende de diverse mogelijkheden op een rijtje te zetten.

Verwacht geen wonderen van korte termijn oplossingen

Echter, we moeten geen wonderen verwachten van een pakket maatregelen om de economie te stimuleren. Als kleine open economie en de daarbij behorende weglekeffecten hebben wij meer baat bij de stimuleringsmaatregelen van onze belangrijkste handelspartners dan bij ons eigen economisch beleid. Veel meer dan het enigszins verzachten van de pijn kan niet van het kabinet verwacht worden.

Richt aandacht liever op lange termijn

Kortom, de economische crisis bestrijden is een vrijwel uitzichtloos streven. Wel kan de keuze gemaakt worden om sterker uit de crisis te komen. Immers, het Centraal Planbureau voorspelt nog een geringe krimp van 0,25% in 2010, maar de klimaatcrisis, de energiecrisis, de voedselcrisis en de demografische crisis hangen als een donkere wolk boven onze toekomst. En waar de voorspellingen van het Centraal Planbureau uiterst onzeker zijn, is het overduidelijk dat we tegen enorme lange termijn problemen op zullen lopen als we geen actie ondernemen. De huidige economische crisis biedt daartoe de uitstekende aanleiding.

Harry Truman, voormalig President van de Verenigde Staten, heeft ooit in wanhoop uitgeroepen: ‘Give me a one-handed economist! All my economists say, “on the one hand...on the other”.’ Hij werd gek van de tegenstrijdige aanbevelingen die hij van zijn economische adviseurs ontving. De keuze voor algemeen belang en de lange termijn is evenwel economisch onbetwist. Nu moeten we alleen nog de moed opbrengen om de juiste keuze te maken. We bevinden ons op een kruispunt. Laten we de goede afslag nemen.

* Dit is een bewerkte versie van het opiniestuk dat eerder in de Volkskrant van 26 februari 2009 verscheen.