Waarom de crisis de sleutel tot geluk kan zijn

Waarom de crisis de sleutel tot geluk kan zijn image
Onder druk wordt alles vloeibaar en kunnen structurele tekortkomingen van de Nederlandse economie eindelijk aangepakt worden. Dat is de kern van het betoog van Brakman en Van Witteloostuijn. Alles moet ingezet worden op de korte termijn op behoud van de euro, maar daarnaast moet de arbeidsmarkt nu eindelijk een open markt worden, de kenniseconomie moet nu eens echt om kennis draaien, en moeten barrières in internationale handel nu eens eindelijk worden geslecht.

Besluiteloos Europa

Europa stort zichzelf politiek stuurloos in een economisch dal. Dat is treurig, maar toch gloort paradoxaal genoeg een mogelijk lichtpunt aan de horizon. Het inmiddels anderhalf jaar durende verbijsterende gebrek aan Europees economisch leiderschap heeft tot op heden geleid tot een onnodig zware recessie gecombineerd met toenemende onzekerheid op de financiële markten. Het alsmaar uitstellen van de noodzakelijke beleidsmaatregelen in de vorm van een geloofwaardige verhoging van het Europees noodfonds, een substantiële vergroting van het eigen vermogen van het bankwezen, een eenduidige kwijtschelding van een flink deel van de Griekse staatsschuld en een beweging in de richting van een Europees politieke unie maakt in toenemende mate het standaard beleidsrepertoire in recessies machteloos.

Voor zover maatregelen in deze richting worden genomen, komen die te te laat, en is het te weinig en niet overtuigend. Het zwakke Europese beleid boet in aan geloofwaardigheid en het effect ervan op de economie is buitengewoon gering of ronduit negatief. Bovendien is door de politieke stuurloosheid het gebruikelijke Keynesiaanse begrotingsbeleid niet inzetbaar, omdat een eventuele toename van de staatsschuld direct negatieve repercussies via de reacties op de financiële markten. Een verdere rentedaling zet weinig zoden aan de dijk aangezien de rente, zoals die wordt vastgesteld door de ECB, al heel laag is. En monetair beleid via bijvoorbeeld het door de ECB aankopen van Europese staatsobligaties stuit op grote weerstand in het Duitse parlement. Een schadelijke Europese slakkengang is het resultaat.

Handhaving euro voor korte termijn

De conclusie is tweeledig. Allereerst vergt handhaving van de euro dat op korte termijn doorgepakt wordt op Europees niveau. Naast een reeks technisch-financiële maatregelen zijn twee elementen hierbij cruciaal: (1) het vergroten van het noodfonds tot een zodanig niveau dat daarvan een geloofwaardig signaal uitgaat in de richting van de financiële markten met de boodschap dat Europa zich vierkant achter de euro schaart; en (2), in samenhang hiermee, het fors ophogen van het eigen vermogen van het bankwezen, zodat ook langs die weg het signaal wordt afgegeven dat de Europese financiële sector tegen een stootje kan. Speculeren kost nu eenmaal geld: door deze maatregelen wordt speculanten de wind uit de zeilen genomen bij hun speculatierace tegen het voortbestaan van de euro.

…en versterking economie

Daarnaast staan gelukkig op langere termijn beleidsmaatregelen ter beschikking die gericht zijn op structurele hervormingen van de economie. Deze hebben betrekking op de structuur van de nationale economieën. In het licht van de fatale uitholling van het standaard conjunctuurinstrumentarium is het hoognodig de blik op deze structurele groei-verhogende maatregelen te richten gericht. Helaas zijn in de Nederlandse discussie juist deze maatregelen enigszins op de achtergrond geraakt.

Een open arbeidsmarkt

Voorop staat het aanpakken van de dreigende knelpunten op de arbeidsmarkt. Hoewel het merkwaardig klinkt in de huidige recessie, met een oplopende werkloosheid, blijven het vooruitzicht simpelweg dat Nederland te kampen gaat krijgen met een krappe arbeidsmarkt. Hier is het van groot belang conjunctuur van structuur te scheiden. Door de vergrijzing neemt de beroepsbevolking af. Voornamelijk aan technisch en hoger opgeleide werknemers bestaat een structureel tekort. Als straks de golf van pensioeneringen toeslaat in het onderwijs en de zorg, wordt dat sterk verergerd. Europa en Nederland sluiten de poorten echter voor immigranten. In Nederland wordt door het huidige kabinet met ontsteltenis geconstateerd dat de immigratie weer is toegenomen. Het gevolg is dat het immigratiebeleid over de gehele linie verder wordt aangescherpt, ook ten opzichte van hoger opgeleide immigranten en zelfs buitenlandse Nederlanders met dubbele paspoorten. Deze Pavlov-reactie in combinatie met de recessie kan tot gevolg hebben dat buitenlands talent met een grote boog om Nederland heen loopt en op zoek gaat naar gastvrijere arbeidsmarkten, zoals die van de Australië, Canada en de Verenigde Staten. Een lange-termijnvisie op de arbeidsmarkt met een inventarisatie van toekomstige knelpunten is noodzakelijk, met daaraan gekoppeld een doelgericht open en gastvrij arbeidsmarktbeleid. Helaas staat het Nederlandse beleid sinds mensenheugenis in het teken van kortzichtige xenofobie.

Productiviteit

Ten tweede moet beleid worden geënt op de stokoude economische wijsheid dat het nationale groeivermogen uiteindelijk wordt bepaald door stijgingen van de productiviteit. Onderwijs, onderzoek en innovatie zijn hierbij van doorslaggevende betekenis. Nederland zakt echter steeds verder weg wat betreft investeringen in onderwijs, onderzoek en innovatie. De huidige – nog steeds hoge – positie op diverse internationale ranglijsten is het gevolg van investeringen die in een ver verleden zijn gedaan. Bij onderwijs, onderzoek en innovatie gaan de kosten uit voor de baten. Tussen investering en rendement ligt een gat van vele jaren. De huidige de-investering op deze cruciale pijlers onder de kenniseconomie zal onvermijdelijk over een aantal jaren een terugslag geven. Dat zal het concurrentievermogen van het Nederlandse bedrijfsleven fundamenteel aantasten. Onderwijs- en onderzoekinvesteringen in Nederland hebben vooral het karakter van het kostbaar het rondpompen van geld; van werkelijk nieuwe investeringen is niet of nauwelijks sprake. Hoger onderwijs is niet populair in Den Haag, maar ook op dit terrein is een heroriëntatie nodig: extra investeringen zouden aan de orde moeten zijn, en niet alleen maar contraproductieve verschuivingen van geldstromen.

..en internationale handel

Ten derde kan onmogelijk worden ontkend dat de Nederlandse economie floreert bij de gratie van handel met het buitenland. Met enige gretigheid wordt regelmatig gewezen op het geroemde Nederland–handelsland. Dat maakt de geringe aandacht voor het Doha-drama merkwaardig. De huidige handelsronde van de Wereld HandelsOrganisatie (WHO) krijgt haast komische trekken. Hoe lang zijn de bekvechtende partijen in staat een handelsronde te rekken? Makkelijk tot tien jaar, zo is inmiddels gebleken. Alle conflicten ten spijt is vrijhandel is een relatief eenvoudige manier om gebruik te maken van internationale arbeidsverdeling. Nederland zou erop kunnen aandringen om de huidige ronde te beëindigen met een vaststelling van wat in de afgelopen tien jaar is bereikt, en kunnen pleiten voor een nieuwe vereenvoudigde opzet van de volgende handelsronden, waarbij de nadruk ligt op vrijhandel zonder de discussie te compliceren door ook allerlei andere onderwerpen eraan te verbinden, van kinderarbeid tot milieubescherming. Ook die onderwerpen zijn uiterst belangrijk, maar zij horen thuis op andere vergadertafels.

Crisis dwingt wellicht hervorming af

Deze hervormingen liggen erg voor de hand. Keer op keer wordt op de noodzaak ervan gewezen door experten, zoals die van het IMF en de OESO. Het is treurig dat de politieke machthebbers voortdurend ervan blijk geven hiervoor Oost-Indische doof te zijn. In plaats van op een visionaire hervormingsagenda wordt getamboereerd op de trom van fantasieloze bezuinigingen, het strenger aanpakken van veiligheid in een land dat vooral heel streng en veilig is, en een provinciale sluiting van de grenzen. Natuurlijk: de huidige recessie dwingt het kabinet tot korte-termijnmaatregelen, maar het gehanteerde instrumentarium is helaas bot geworden. Dit betekent dat de groeipotentie van de Nederlandse economie op langere termijn alleen op peil kan worden gehouden door de aandacht meer te richten moet op structurele maatregelen. Dat is sowieso nodig in het licht van de vergrijzende samenleving en de opkomende nieuwe grootmachten. De huidige crisis dwingt hopelijk dergelijke hervormingen af. Mocht het inzicht van de noodzaak daarvan eindelijk doordringen in kringen in en rond het kabinet, dan brengt deze ongelukkige crisis op den duur misschien toch ook geluk.

* Dit verhaal verscheen eerder op de site van de Volkskrant van 22 november 2011.

Bron foto: Minister President, Flickr

Te citeren als

Steven Brakman, Arjen van Witteloostuijn, “Waarom de crisis de sleutel tot geluk kan zijn”, Me Judice, 23 november 2011.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail