Voor TTIP stem op lijst……

TTIP-debat

Het debat over het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) tussen de EU en de VS roept felle discussies op. Het onderwerp is voorpaginanieuws en wellicht krijgen we zelfs een heus referendum over TTIP. Voor- en tegenstanders geven elkaar geen duimbreed toe en ondertussen onderhandelt Brussel vaak achter gesloten deuren verder met de VS over de details. De tegenstanders hebben het inzoverre makkelijk dat met een goed gekozen beeld de discussie tot eenvoudige proporties lijkt teruggebracht: Arjen Lubach’s afbeelding van de chloorkip beslechtte de discussie meteen voor velen. Voorstanders van TTIP hebben het lastiger. Economen beweren al sinds jaar en dag dat vrijhandel internationale arbeidsverdeling bevordert en dat per saldo de effecten van handelsverdragen positief zijn. Een extra (export)baan hier, een extra vestiging daar, een te duur binnenlands bedrijf sluit de deuren en opgeteld zou het netto effect positief moeten zijn. Er zijn weliswaar verdelingseffecten (er zijn ook verliezers door meer handel) maar alles bij elkaar opgeteld zou de Nederlandse economie erop vooruit moeten gaan door TTIP. Nadeel is dat dit voordeel aangetoond moet worden met statistisch onderzoek. Dit is in een debat wat lastiger over het voetlicht te brengen dan de plofkip. De uitkomst van een referendum, mocht dat er komen, staat dus eigenlijk al vast; ‘wij’ zijn tegen. Beide partijen zijn geneigd het eigen gelijk te koesteren en vooral het wederzijdse onbegrip te benadrukken. Om deze patstelling te doorbreken zou het beter zijn om TTIP, en in feite de voor- en nadelen van globalisering in algemene zin, tot een hoofdthema bij de komende verkiezingscampagne te maken.

Falen Wereldhandelsorganisatie

Tot op zekere hoogte is TTIP het antwoord op de falende Wereldhandelsorganisatie (WTO) die nu al 15 jaar worstelt met de mondiale Doha handelsronde. Deze alles omvattende handelsronde zit echter muurvast. Landen gaan er daarom steeds vaker toe over om dan maar met een paar bevriende handelsnaties een kleiner, regionaal, verdrag te sluiten. Dat is veel eenvoudiger, men hoeft immers niet met iedereen tot overeenstemming te komen, en kan zich concentreren op die punten die landen in kleiner verband belangrijk vinden. Er zijn inmiddels al een paar honderd van dit soort regionale handelsverdragen (zie voor de effecten en voor de verschillen tussen de verdragen een overzicht van rijksoverheid ).

TTIP behoort ook tot deze categorie van regionale handelsverdragen. Het is bijkans onvermijdelijk dat nieuwe verdragen, zoals TTIP, over vergaande en ingrijpende handelsmaatregelen gaan. Het laaghangende fruit is na de Tweede Wereldoorlog allang geplukt: de onderlinge invoertarieven tussen de EU en de VS zijn inmiddels (gemiddeld) erg laag en om de internationale arbeidsverdeling verder te stimuleren via meer handel zijn derhalve andere en verdergaande maatregelen nodig. Denk aan standaardisering van producten tussen landen , zodat niet steeds opnieuw gecontroleerd moet worden of een product veilig is. Voor de auto-industrie en auto-bezitters is dit een goede maatregel omdat niet steeds opnieuw moet worden gecontroleerd of de remlichten op de goede plaats zitten. Maar op tal van andere terreinen komt handelsbevordering al snel in het vaarwater van andere voorkeuren en doelstellingen. In de VS wordt bijvoorbeeld pluimvee met chloor gedesinfecteerd en mag genetisch gemodificeerd diervoedsel in de vleesindustrie gebruikt worden. In de EU mag dit alles niet of pas na uitdrukkelijke toestemming. In de VS is men daarentegen weer veel strenger als het om bepaalde voedsel-aroma’s gaat die mogelijk kankerverwekkend zijn. Beide handelspartners hanteren bij dit soort zaken verschillende principes, en voor beide standpunten is vaak wat te zeggen. Het betreft hierbij niet alleen voedselveiligheid. Het gaat ook over maatregelen die met het milieu te maken hebben. Schaliegaswinning is een vervuilende techniek en de vraag is of dit Amerikaanse schaliegas op de Europese markt verkocht mag worden, en zo ja tegen welke prijs? De gasprijs in de VS is laag, en zou er dan sprake zijn van dumping van gas op de Europese markt?

Externe effecten zorgen voor problemen

Veel van dit soort discussies gaan over belangrijke milieu- of gezondheidskwesties maar het verwijt van ongeoorloofde protectie ligt als keerzijde dan al snel op de loer: moeten Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen Europese CO2 emissierechten kopen omdat de Europeanen erg bezorgd zijn over het milieu of is het een ordinaire beschermingsmaatregel om de eigen luchtvaartmaatschappijen te beschermen? Of denk aan het beschermen van buitenlandse investeringen; dit is een goede zaak, maar de wijze waarop geschillen afgehandeld zouden worden is een bron van zorg, en inmiddels wordt het investeringsgeschillensysteem gewijzigd.

Al deze onderwerpen hebben gemeen dat een verdrag als TTIP het simpele stadium van het verlagen van invoertarieven al lang voorbij is (zie bijvoorbeeld SER advies). En daarmee wordt meteen het kernprobleem duidelijk. Onderwerpen zoals die hierboven zijn aangestipt hebben niet alleen een handelsbevorderend effect, maar grijpen ook diep in de samenleving in. Hier hebben economen traditioneel weinig oog voor. Het stimuleren van internationale arbeidsverdeling via internationale handel is goed, maar de maatregelen die nu ter discussie gaan zijn dermate vergaand dat men niet langer kan volstaan met technisch economische overwegingen. Tegenstanders van dit soort verdragen lopen weer te makkelijk over de voordelen van TTIP heen die er wel degelijk zijn. Berekeningen geven aan dat de handel in Nederland met 4% zou kunnen groeien en het inkomen met 1 a 1,5%. In dit type berekeningen negeert men de hierboven geschetste problemen en kijkt alleen naar de handelseffecten.

Hoe nu verder?

Tegenstanders zouden de discussie, hoe verleidelijk ook, niet tot de plofkip moeten beperken; helaas zijn er voor complexe vraagstukken geen eenvoudige antwoorden. Voorstanders zouden zich verplicht moeten voelen om expliciet de handelsvoordelen te bespreken zonder de nadelen en de terechte milieu- en gezondheidszorgen uit het oog te verliezen. Het is niet waarschijnlijk dat TTIP snel zal worden afgerond, de problemen zijn te groot en uit de gelekte onderhandelingsstukken blijkt dat zowel EU als de VS hun huid duur willen verkopen. Bovendien wordt er steeds vaker en openlijker in het TTIP debat gewezen op de nadelen van verdergaande globalisering. In Nederland verkeren wij in de gelukkige omstandigheid dat er volgend jaar verkiezingen zijn. Het zou de partijen sieren van TTIP een serieus verkiezingsonderwerp te maken, met maar vooral ook zonder chloorkip. De huidige campagne in de VS en in het bijzonder de steun voor het anti-globaliseringsgeluid van Donald Trump en Bernie Sanders laat zien hoe zeer het ooit saaie onderwerp van handelsverdragen nu hoog op de politieke agenda staat. Hierbij dus de oproep aan de politiek om niet af te wachten maar TTIP en daarmee de hele globaliseringsdiscussie tot een centraal verkiezingsthema te maken. De belangen zijn te groot voor een simpel referendum.

^{* Dit artikel is eerder verschenen in het Financieel Dagblad van 18 juni 2016,}