Banken kunnen op oude voet verder

Fluwelen handschoenen

De Commissie Structuur Nederlandse Banken (CSNB) heeft een rapport uitgebracht waar de bankenlobby blij mee zal zijn. Een bedrijfstak die á raison van 100 miljard Euro door de Nederlandse overheid – lees: de Nederlandse belastingbetaler – is gered, wordt met fluwelen handschoenen aangepakt. Dat is opmerkelijk gezien de enorme economische en sociale ellende die voor een belangrijk deel door deze sector is veroorzaakt. Het belangrijkste nieuws in de media was dat toekomstige huizenbezitters zelf met 20% spaargeld aan moeten komen zetten, willen zij een hypothecaire lening kunnen krijgen.

Voordat het rapport van deze commissie verscheen, was de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) ook al in actie gekomen. Deze club gaat zich bezinnen op een vernieuwing van de Code Banken en daarin zullen worden opgenomen “gemeenschappelijke waarden”, gedragsregels en tuchtrecht.

Als klap op de vuurpijl wordt voorgesteld dat alle medewerkers een eed of belofte moeten afleggen. Dat worden dan massale Moonkerk-achtige meetings. Maar feitelijk is dit natuurlijk allemaal flauwekul. Wie suggereert dat een eedaflegging het gedrag van bankiers significant zal beïnvloeden is of een naïeve idealist of een zeer slim cynicus. Ik vermoed dat het laatste hier het geval is en dat de NVB dacht hiermee een eerste slag in de publieke opinie te winnen.

Structuur niet aangepakt

Wie echter wil dat het gedrag van mensen in de bankwereld ingrijpend verandert, zal de structuur van het bankwezen moeten aanpakken en dat gebeurt niet door de NVB en ook niet door de CSNB. De zelfregulering, de codes, regels gemaakt door maar een deel van de belanghebbenden, zijn in de praktijk vaak een wassen neus. Daarin wordt op grote schaal gebruik gemaakt van het zogenaamde ‘comply or explain’-principe; volgens dat principe hou je je aan de regels als je je er niet aan houdt, maar uitlegt waarom je je er niet aan houdt. Een mallotige manier van regelgeven, waar “de keizer heeft geen kleren aan” op past. Mensen spelen maatschappelijke rollen en hoe zij die rol spelen wordt voor een belangrijk deel bepaald door de structuur waarbinnen zij opereren; in dat opzicht is het structure-conduct-performance model niet zo’n gek denkraam. Wil je dat alle mensen niet harder rijden dan 100 km/uur, dan moet je dat technisch onmogelijk maken, een verbod is daarvoor onvoldoende.

Daarom moet ook het bankwezen structureel worden hervormd, maatregelen als ringfencing, verhoging van kapitaalbuffers e.d. zijn volstrekt inadequaat. Ook in de CSNB heeft de bankenlobby aardig geboerd. Van een echte scheiding van nuts- en zakenbanken wil de commissie niets weten. Aangesloten wordt bij de commissie Liikanen van de Europese Unie die ook al koos voor een zogenaamde universele bank met interne schuttingen. Schuttingen zijn om er overheen te klimmen en bankiers die gewend zijn aan ‘gaming with the rules’ zullen dat zeker doen. Dus dat hebben onze grootbanken denkelijk al binnengehaald, tot schade van de toekomstige belastingbetalers.

Banken te groot

Maar, de koek is nog niet op, ook de opgelegde bankenbelasting kan niet de goedkeuring van voorzitter Wijffels wegdragen. Extra belasting betekent minder winst, dus minder mogelijkheid – aldus onze voorzitter - om reserves aan te leggen en het eigen vermogen op te bouwen. Wijffels vermeldde niet dat minder winst ook minder dividend voor aandeelhouders betekent, kennelijk een te teer onderwerp om te vermelden. Want die aandeelhouders hebben – naast grijpgrage bestuurders en suffende toezichthouders - een belangrijke rol gespeeld bij de groei van het Nederlandse financiële waterhoofd. De balansomvang van de Nederlandse banken is in de jaren negentig geëxplodeerd, zie de in mei gepubliceerde risicorapportage financiële markten van het Centraal Planbureau. De hele financiële sector is te groot en de (maar zeer weinige) grote banken zijn ook veel te groot. Daarbij komt nog dat onder de bezielende leiding van sociaal-democraat Kok in het verre verleden, in strijd met de toen geldende wet, de bankverzekeraars zijn ontstaan. De zogenaamde synergie tussen banken en verzekeraars heeft zich nooit geopenbaard, sterker nog, bij voorbeeld SNS hangt nog een super-verzekeringsclaim boven het hoofd wegens de onderlinge verwevenheid van bank en verzekeraar.

De Amerikanen hebben de zaken na de grote bankclash veel doortastender aangepakt. In het verre verleden door de Glass-Steagall Act en recentelijk door de invoering van de Volcker rule, die laatste echter voorziet echter ook niet een in totale splitsing van nuts- en zakenbanken. In een half mei door de Europese Commissie rondgestuurd Consultation paper worden de alternatieven nog eens op een rijtje gezet: van functionele scheiding binnen een concern tot echte splitsing. De uitkomst van al dit gedoe valt te voorspellen: de financiële maffia in maatpak gaat winnen, structureel verandert er niets fundamenteels binnen de Europese en de Nederlandse bankensector. De vraag rijst: wie regeert ons eigenlijk en, wordt het misschien tijd voor een democratische revolutie?

Referenties

Commissie Structuur Nederlandse Banken, 2013, Naar een dienstbaar en stabiel bankwezen .