Kleine gemeenten met grote taken

gezondheidscentrum
Afbeelding ‘Community Health Centre’ van John Lord (CC BY 2.0)
3 mei 2016
Door de verschuiving van overheidstaken naar lokaal niveau lijken kleinere gemeenten gedwongen te fuseren met andere gemeenten. Dan gaat het idee van lokaal ingebedde dienstverlening verloren. Maar er is een alternatief, stelt Bart Nooteboom: gemeenten kunnen activiteiten bundelen in een gezamenlijk ‘back-office’. Dat vereist wel wat aanpassingsvermogen van gemeentelijke besturen.

Meer taken

Uitvoering van een aantal taken (o.a. in de zorg) is overgeheveld naar gemeenten om maatwerk te leveren op basis van lokale kennis en contacten, in nauwere interactie met burgers en bedrijven, maar kleinere gemeenten lopen op tegen nadelen van kleine schaal in de organisatie ervan. Moeten ze dan kiezen voor bundeling van gemeenten om voldoende schaal te bereiken, en wat blijft er dan over van de lokale inbedding? Is er een tussenoplossing, een combinatie van zelfstandigheid en integratie?

Integratie of niet?

Er zijn soms goede argumenten voor integratie van activiteiten in grote organisaties, maar integratie vindt ook vaak ten onrechte plaats, in fusies en overnames. Argumenten voor integratie liggen vooral in de schaalvoordelen ervan. Nadelen liggen in problemen van integratie van verschillende culturen of oriëntaties. Dat lukt vaak alleen door verkleining van die verschillen, wat ongewenst kan zijn voor differentiatie van producten, maatwerk, en voor innovatie. Integratie ter wille van schaal kan ook te ver gaan, en leiden tot te veel lagen van besturing en een top die zich los zingt van de werkvloer en zich te hoge salarissen toerekent. Behoud van zelfstandigheid, in allianties, biedt voordelen van diversiteit, flexibiliteit, meer informele relaties, meer directe invloed van werkers, en meer gevoel van verantwoordelijkheid voor overleven van de eigen organisatie.

Bij gemeenten liggen de mogelijke voordelen van grotere schaal vooral in de ‘overhead’ van een deel van de uitvoeringsorganisatie, vooral administratie. Zij liggen ook in de benutting van specialistische kennis en opleiding. Mogelijk ook in logistiek, bevoorrading en huisvesting. Dat alles kan voor een kleine gemeente te duur worden. Maar integratie laat minder ruimte voor het beoogde maatwerk voor burgers, op basis van lokale omstandigheden en kennis daarvan. Een ander probleem is dat je moeilijk colleges en gemeenteraden van verschillende politieke signatuur kunt samenvoegen.

Sommige politici en gemeenten denken nu dat ze voor de keuze staan tussen enerzijds integratie, in grotere, samengevoegde gemeenten, met verlies van differentiatie in politiek en dienstverlening, en anderzijds behoud van kleine gemeenten, met te dure dienstverlening.

Samenwerking

Er is echter een tussenoplossing, door sommige activiteiten te bundelen en andere niet. Gemeenten kunnen ondersteunende activiteiten bundelen in een gezamenlijke ‘back -office’ en onafhankelijk blijven in politieke samenstelling en maatwerk in vormgeving en aanbod van diensten, in een ‘front office’ waar de lokale contacten met burgers en bedrijven onderhouden worden. Men kan ook zonder integratie ervaring en kennis delen en specialisten aan elkaar uitlenen.

Voorbeelden

Sommige gemeenten hebben daar ervaring mee. Ik geef twee voorbeelden. De gemeenten Pekela en Veendam hebben zo’n combinatie gekozen. Een probleem is nog wel dat gemeentelijke besturen het moeilijk vinden om een deel van hun autonomie op te geven en zeggenschap over uitvoering en ondersteuning met andere gemeenten te delen. Dat is even wennen, en vergt een andere bestuurlijke oriëntatie. Dat gebrek aan vermogen tot loslaten en delen geldt overigens veel breder in de samenleving.

De gemeente Dinkelland (in Twente), had slechte ervaringen met samenwerking met twee andere gemeenten t.b.v. de Sociale Werkvoorziening. Het werd als te omslachtig ervaren, met coördinatieproblemen, lastig overleg, en de beloning van bestuurders van de gezamenlijke organisatie ‘Topcraft’ steeg naar hun mening te veel. Ze hebben toen een andere weg gekozen, in ‘Dinkelland werkt’, in samenwerking met het lokale bedrijfsleven in de werkvoorziening, in de vorm van stages. De voordelen daarvan waren groter dan de nadelen van kleine schaal, in die activiteit.

Te citeren als

Bart Nooteboom, “Kleine gemeenten met grote taken”, Me Judice, 3 mei 2016.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘Community Health Centre’ van John Lord (CC BY 2.0)

Ontvang updates via e-mail