Makkelijke praatjes over vrije migratie

Vluchtelingen

Nederland is in de greep van de vluchtelingencrisis en de makkelijke praatjes en oplossingen buitelen over elkaar heen. Migratie is echter een zaak van de lange adem en de geschiedenis van migratie is helaas geen bron van eenduidige en universele boodschappen. Combineer dat met het ongeduld van de politiek die met het heden moet worstelen en je beseft dat dit een recept is voor een opperste staat van verwarring. Enerzijds is er een vrijblijvende solidariteit ontstaan met de vluchtelingen. Iedereen moet en kan worden opgevangen. Dat is ook zeer terecht maar ook conform het conventieverdrag van de VN uit 1951. Anderzijds wordt het duidelijk dat het opvangen van vluchtelingen gepaard gaat met de praktische problemen van dit moment maar vooral ook het prangende probleem van de dag van morgen. Volgens de laatste schattingen van de VN komen er volgend jaar 1,4 miljoen vluchtelingen naar Europa. Hoe moet dat? Er wordt dan al gesust dat je vluchtelingen en immigranten niet op één hoop mag gooien. De motivatie van vluchtelingen is immers een andere dan bijvoorbeeld arbeidsmigranten. Maar vanaf het moment dat zij een verblijfsvergunning krijgen worden zij de facto immigranten. En vanaf dat moment is het verstandig dat zij integreren en deel uit maken van economie en samenleving. De vraag is dan ook: hoe gaat Europa op structurele wijze om met een grote groep immigranten?

Dilemma

In het debat blijft een dilemma onderbelicht, namelijk dat vrije migratie en een royale welvaartsstaat op gespannen voet met elkaar staan. Milton Friedman poneerde deze als eerste en later keerde dit terug in het werk van de vermaarde migratie-econoom Borjas. In wezen is dit ook het inzicht dat solidariteit onlosmakelijk te maken heeft met insluiting en uitsluiting: insluiting van de kring van ‘verzekerden’ en uitsluiting van zij die misbruik kunnen maken van de geboden solidariteit. Het dilemma los je op papier het eenvoudigst op door immigratie te beperken, zoals Europa dat aan de buitengrenzen doet, dan wel door een selectief migratiebeleid toe te passen zoals traditionele immigratielanden als Australië en Canada dat doen.

De andere kant om het dilemma op te lossen is door de kant van volledig vrije migratie te kiezen en de royale welvaartsstaat los te laten. Althans immigranten genieten dan niet langer dezelfde rechten als autochtonen. Het model van vrije migratie zou beter passen bij hoe migratie werkt. Het staat inmiddels bekend als ‘circulaire migratie’, een verzamelnaam voor vele vormen van tijdelijke migratie. Het wordt vaak gepresenteerd als een benadering die alleen maar winnaars kent. De contraproductieve werking van gereguleerde migratie en Mexicaanse muren wordt voorkomen – migranten blijven heus niet plakken en keren vaak na verloop van tijd weer terug – en migranten krijgen de mogelijkheid om het beste uit zichzelf en de wereld te halen. Het sluit ook aan op een visie die The Economist onlangs ten beste gaf in een commentaar op de vluchtelingenstroom. Volgens dit liberale weekblad moet Europa niet zeuren en had de commentator-van-dienst een eenvoudige boodschap: ‘Let them in and let them earn.” Alleen komt die boodschap wel met een bijsluiter dat alle Europese arbeidsmarkten veel opener en flexibeler moeten worden. Vrij vertaald, de bescherming waar veel Europese werknemers nu op rekenen moet op de helling. Het is de Amerikaanse manier om met immigratie om te gaan. De sociale bescherming komt vooral via de arbeidsmarkt tot stand en niet via de band van sociale zekerheid. Om circulaire migratie goed te laten functioneren moet de arbeidsmarkt dan vooral als een filter functioneren: migratie is gekoppeld aan een arbeidscontract in het land van bestemming. De wereld is één grote arbeidsmarkt en circulaire migratie is daar het logische slotstuk van.

Wantrouwen

Het circulaire model spreekt aan, maar toch wantrouw ik praatjes die mij doen geloven dat er geen dilemma is. Economen zijn het er wel over eens dat per saldo economieën profiteren van immigratie, maar het is vaak de verdeling van welvaart – de winnaars en verliezers – die de pijn veroorzaakt. Daarnaast zal ook met circulaire migratie de discriminatie en xenofobie rond migranten niet verdwijnen, uitbuiting blijft op de loer liggen, naleving van verblijfsovereenkomsten zal net zo moeilijk, zo niet moeilijker zijn, en levensbeschouwingen blijven botsen. Zoals de moraal filosoof Adam Smith al in 1776 opmerkte:“Man is of all sorts of luggage the most difficult to be transported.” En ik zeg het hem graag na.

^{* Dit artikel verscheen eerder in Trouw van 10 oktober 2015.}