Mijn economiemuseum: open 24 uur per dag

Virtueel museum

Het virtuele economiemuseum is eindelijk klaar. Er zitten nog wat kleine foutjes in – zo werkt op tablets nog niet alles even goed – maar die worden heus wel opgelost. Het is klaar genoeg om te laten zien wat er van geworden is, en wel met één muisclick; het economiemuseum.

Ik vind dat het een tof ding geworden is: mooie illustraties en leerzame spelletjes. Of ik inhoudelijk de juiste keuzes heb gemaakt weet ik eerlijk gezegd niet. Waarschijnlijk zou ik nu, anderhalf jaar later, andere "museum-objecten" hebben gemaakt, maar het blijft een mooie mix van onderwerpen. En bovendien zijn het de onderwerpen die ik heb beloofd.

Laat ik nog een keer uitleggen waarom ik het belangrijk vind dat er zoiets als een economiemuseum is, en laat ik daarna mijn keuzes in het huidige economiemuseum nog eens kort verantwoorden. Economie is een belangrijk en boeiend vak dat ons allemaal raakt, maar dat moeilijker te verbeelden is dan bijvoorbeeld natuurkunde, archeologie en biologie; die stuk voor stuk talloze eigen musea hebben. Een probleem van de economische wetenschappen is dat er nauwelijks tastbare zaken zijn om het vakgebied te illustreren. De biologie heeft planten en dieren; de archeologie oude scherven, potten, pannen et cetera; de natuurkunde heeft tastbare experimenten – moderne wetenschapsmusea staan er vol mee – maar de economie heeft eigenlijk niks. Behalve geld misschien, maar geldmusea zijn er wel, en die zijn toch echt heel anders dan economiemusea. Vind ik. Feitelijk heeft de economie vooral verhalen. Maar dan is het dús relevant een poging te wagen om die verhalen te verbeelden, en dat is precies wat ik in het economiemuseum heb geprobeerd.

Ingang

Het museum heeft zeven verhalen – of objecten, dingen, hoe je ze ook wilt noemen – plus een ingang. Over die ingang ging een van de eerste stukjes die ik in deze reeks voor Me Judice geschreven heb. Ik vond het beeld van een "complexe wirwar" illustratief voor het gehele vakgebied. De begrippen die in de economische wetenschappen worden gebruikt zijn niet bijzonder complex. Sterker nog, de meeste leken hebben wel een beeld bij woorden als: prijs, werkloosheid, welvaart, bedrijf, product en rente. Maar de onderlinge samenhang tussen al die begrippen is wel complex. Een wirwar. Zo ziet de ingang van het museum er dus uit.

Homo economicus

Het eerste "ding" gaat over de homo economicus. Een door niet-economen verguisd begrip: "Denken die economen nou werkelijk dat mensen te beschouwen zijn als rationele utiliteits-maximaliseerders?" Maar het is helemaal niet zo'n dom idee, heb ik proberen te laten zien in dit onderdeel van het museum. En bovendien gebruikt jan-en-alleman regelmatig, onbewust, de homo economicus als model voor mensen die hij of zij niet kent. Daar is niks vreemds aan. Om dit te laten zien laat ik de bezoeker van het museum een quizje maken. Ik heb voor deze vorm gekozen omdat ik wil dat de bezoeker zelf iets doet. Hij moet zelf laten zien en erachter komen dat-ie in wezen ook de homo economicus als model gebruikt.

Specialisatie

Het tweede onderwerp gaat over specialisatie. Het is in dit project het eerste ding wat we gemaakt hebben. "We" omdat ik voor dat hele museum heb samengewerkt met een programmeur, een redacteur en twee illustratoren. Het was duidelijk nog aftasten. Eigenlijk had ik iets over comparatief voordeel willen doen, maar het is blijven steken bij specialisatie. Het is een spel dat tot doel heeft de bezoeker te laten ervaren – vandaar een spel – dat het handig kan zijn om één ding goed te doen, in plaats van meerdere dingen niet zo goed. Mits je kunt ruilen met anderen.

Waarde

Een centraal begrip is waarde – museum-onderdeel nummer drie. Economen gaan daar vrij pragmatisch mee om. De waarde van het ene is altijd vergelijkbaar met de waarde van het andere, vinden ze. Ik vind dat ook, en misschien dat ik daarom aansluiting ervaar bij het vakgebied. Dat je de waarde van een fiets kunt vergelijken met de waarde van een taart zal niemand verbazen. Maar of je de waarde van een jaar langer of korter leven ook kunt uitdrukken in termen van taarten? Toch kan dat, als je consequent bent, ook. Dat wil ik de bezoeker laten ervaren, en ik heb ervoor gekozen eenzelfde vorm te gebruiken als bij de homo economicus: via een eenvoudige quiz komt de bezoeker erachter dat-ie, hoewel hij anders dacht, toch heus kan aangeven hoeveel slagroomtaarten zijn leven waard is.

Markt

Het meest omvangrijke en ingewikkelde ding is nummer vier: over de markt. Het bestaat uit twee onderdelen een "ervaar-onderdeel" en een "uitleg-onderdeel". Vandaar dat het eerste een spelletje is, en het tweede een serie illustraties plus tekst. In het spel is de speler een koning die al zijn onderdanen tevreden moet houden. Dat doet hij door spullen die worden gemaakt onder hen te verdelen; en door aan te wijzen wie wat maakt. Niet iedereen heeft dezelfde behoeftes – de ene wil meer taart en de ander wil meer stoelen – en niet iedereen kan alles evengoed. De ene kan beter taarten bakken, de ander beter stoelen bouwen. De koning weet echter niet wie wat het beste kan en moet ondertussen goed opletten wie wat wil. Hij staat voor een onmogelijke taak. Het lukt niet; is de ervaring die dit spelletje geeft.

In de op het spel volgende serie geanimeerde illustraties is de koning weg, en is er een nieuw begrip bijgekomen: prijs. Via prijzen en de werking van een markt lukt het wel, en wordt het probleem van de koning "vanzelf" opgelost.

Rente en geld

Onderdeel vijf en zes hebben beide dezelfde vorm. Het zijn geïllustreerde verhaaltjes. Het ene verhaal legt uit waar rente vandaan komt en het andere gaat over het wezen van geld. Ik heb beide verhalen al eens voor Me Judice opgeschreven en ik zal er dus geen woorden meer aan vuil maken. Behalve nog één ding: deze relatief eenvoudige vorm is misschien wel het meest effectief in het goed uitleggen van diepe en tegen-intuïtieve inzichten.

Kwantificering

Ten slotte object zeven, hoewel het ook het eerste object had kunnen zijn. In deze bijzonder simpele "vergelijkings-tool" kun je een paar belangrijke economische grootheden met elkaar vergelijken: Hoe lang moest een doorsnee Nederlander in 1900 werken voor een paar schoenen? Hoe lang moet-ie dat nu? En hoe lang werkt iemand uit Madagaskar voor een paar schoenen? Tussen de regels door gaat het hier ook over groei. In Nederland hebben we het een stuk beter dan een tijd(je) terug. We hoeven steeds korter te werken voor van alles en nog wat, en hoewel we niet minder zijn gaan werken, kunnen we ons voor hetzelfde werk wel meer dan vroeger permitteren. Iets wat ze in Madagaskar niet kunnen zeggen.

Naast de vergelijking met andere landen en andere jaren had ik graag wat vergelijkingen gemaakt met dieren. Hoe lang moet een konijn graven voor zijn hol, als fractie van zijn totale levensduur, en hoe verhoudt dit zich tot het aantal jaren dat wij moeten werken voor een huis? Maar het bleek te ingewikkeld om relevante gegevens over dieren te vinden. Helaas.

Experiment

Het economiemuseum is een experiment. Een zoektocht naar beeldende vormen om economie aan een breed publiek uit te leggen. Ik hoop dat het hier niet bij blijft. Ik had graag het museum nog wat groter gemaakt, met een echte museumwinkel waar je "economische curiosa" kunt kopen, en met nog meer objecten, maar op een gegeven moment moet je iets afronden. Ik hoop dat het mensen kan bekoren, en ik hoop vooral dat er ooit een echt economiemuseum komt. Dat is uw vakgebied waard.

Bezoek nu het economiemuseum: klik hier