Na de Duitse verkiezingen gloort hoop voor nieuw en groen Europa

Volgens Garton Ash heeft Duitsland last van een hardnekkige politieke kwaal: “tegenzin om te leiden”. Deze kwaal houdt uiteraard verband met Duitslands verantwoordelijkheid voor twee wereldoorlogen, maar ook met de hereniging na 1989. Garton Ash stelt dat vooral de ontwikkeling van de Europese Monetaire Unie vanaf 1990 voor Duitsland traumatisch is geweest: “De totstandkoming van de [EMU] tijdens en na de Duitse hereniging was niet een Duits project om Europa te overheersen maar een Europees project om Duitsland in te tomen.”

Duitse verkiezingen

Deze gedachten over oudere Duitse kwesties en over de nieuwe Duitse kwestie vormen een nuttig uitgangspuntpunt voor iedereen die nadenkt over wat Duitsland te wachten staat na de verkiezingen van 22 september. De meest waarschijnlijke uitkomst van deze verkiezingen is een forse overwinning van de CDU en haar leider en bondskanselier sinds 2005, Angela Merkel. Gegeven de zwakke peilingen van de FDP (haar huidige coalitiepartner) heeft Merkel na 22 september in feite slechts twee opties: zij gaat regeren ofwel met de SPD (haar vroegere coalitiepartner) ofwel met de Grünen.

Vanuit een Europees of mondiaal gezichtspunt lijken twee aspecten van deze nieuwe werkelijkheid van hetzij een CDU–SPD hetzij een CDU–Grünen coalitie extra relevant: een, de rol van Merkel als belangrijkste politicus van een Europese Unie die bezig is zichzelf opnieuw uit te vinden; twee, Merkels verantwoordelijkheid voor de Energiewende en haar inzet om de Europese en de wereldeconomie nieuw leven in te blazen door groene groei.

Nieuw Europa

Met betrekking tot het eerste punt is het belangrijk op te merken dat euroscepsis veel sterker leeft bij de CDU en de FDP dan bij de SPD of de Grünen. Zowel de SPD als de Grünen zijn vóór eurobonds, een begrotingsunie en een bankenunie. Merkel zelf is de afgelopen acht jaar natuurlijk niet typisch anti-Europa geweest, integendeel. Maar haar manoeuvreerruimte, vooral na het uitbreken van de eurocrisis in 2010, was in sterke mate beperkt door het toenemende anti-Europese sentiment in Duitsland in het algemeen en in de twee coalitie-partijen in het bijzonder.

Een nieuwe regering van CDU–SPD of van CDU–Grünen zal voor Merkel een nieuwe situatie creëren, die haar de gelegenheid geeft een veel beslissendere rol te spelen in het debat over de urgente noodzaak voor een sterker en effectiever systeem van Europese governance. Dat debat conentreert zich nu vooral op de vier bouwstenen van het Plan Van Rompuy. Het zou een goede zaak zijn—vooor Duitsland, voor Europa, voor de wereld—wanneer Merkel zich na 22 september vierkant opstelt achter dit Plan Van Rompuy.

Energiewende

Met betrekking tot het tweede punt is het belangrijk te kijken naar de impact van de nucleaire ramp van Fukushima van maart 2011 op de politiek in Duitsland. Na deze mondiale calamiteit verraste Merkel vriend en vijand met haar plotselinge omarming van de Energiewende. Al in juni 2011 besloot de Duitse regering om de acht oudste kerncentrales per direct te sluiten; de overige negen kerncentrales zullen gefaseerd worden gesloten tussen nu en 2022. Merkel’s nieuwe missie: groene energie in plaats van kernenergie.

Garton Ash is extreem kritisch over deze dramatische verandering van beleid. Hij noemt Duitslands besluit om zijn volledige kernenergieprogramma op te geven “irrationeel” en “kortzichtig”. Wij denken dat Garton Ash dit verkeerd ziet. Toegegeven, er staat meer op het spel dan alleen maar groene energie. In de VS heeft schaliegas een energierevolutie veroorzaakt, maar tegelijkertijd is zonne-energie spectaculair in prijs gedaald en gaat windenergie de zee op. Dit is waar het om draait: klimaatverandering blijft de allesoverheersende uitdaging. Om die reden zien wij Merkels inzet voor de vergroening van Duitslands energiebronnen als van historische betekenis. Na 22 september zal een nieuwe CDU–SPD coalitie deze inzet kunnen versterken, terwijl een nieuwe CDU–Grünen coalitie hiervan zeker een prioriteit zal maken.

Overeenkomsten met Nederland

Eerder deze maand is in ons land het Energieakkoord ondertekend door de Nederlandse regering, de sociale partners en ruim 40 maatschappelijke organisaties. Er bestaat grote overeenkomst—in geest én inhoud—tussen de Energietransitie in Duitsland en het Energieakkoord in Nederland. Beide benaderen de overgang naar groene energie als een strategische stimulans van groene groei.

Kans voor groene groei

Een aanzienlijk deel—zo’n 20%—van het onlangs vastgestelde budget van de Europese Unie voor 2014–2020 is bestemd voor groene groei. Zowel de Duitse Energietransitie als het Nederlandse Energieakkoord kan en zal sterk profiteren van het nieuwe Europese budget. De komende jaren zullen de gezamenlijke inspanningen van de lidstaten en de Europese Unie groene groei moeten maken tot een kampioen van de Europese economie. Juist hier kan Angela Merkel de wereld laten zien dat zij inderdaad de leider is waar Europa dringend behoefte aan heeft en halsreikend naar uitziet.

_{* Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad van 19 september 2013.}