Het Europa van Merkel

Visie Merkel

Op 23 mei ontving de Duitse Bondskanselier Angela Merkel een eredoctoraat van de Radboud Universiteit in Nijmegen. De rede die de Bondskanselier bij die gelegenheid uitsprak bevat een summiere, uiterst heldere uiteenzetting over hoe zij denkt over Europa. De kernpunten van het Europa van Merkel kunnen wij zonder aarzeling onderschrijven, maar er ontbreekt een belangrijke dimensie.

Succesvolle samenwerking, zo benadrukte de Bondskanselier in Nijmegen, is gebaseerd op “vertrouwen”. De Economische en Monetaire Unie (EMU) in Europa heeft jarenlang gewerkt op basis van de vooronderstelling van vertrouwen, te weten het vertrouwen dat de soliditeit en het concurrentievermogen van de lidstaten zouden convergeren, of althans niet verder uit elkaar zouden groeien. De schuldencrisis en de eurocrisis van de afgelopen jaren illustreren echter de breuk in dat vertrouwen. Volgens Merkel heeft Europa daarom een strategie ontwikkeld om het vertrouwen in de EMU te herstellen en daarmee de Europese Unie in zijn geheel te stabiliseren.

Agenda voor nabije toekomst

Maar, voegde zij daar onmiddellijk aan toe, dat werk is nog niet af. Op ten minste drie fronten moet er nog het nodige gebeuren: (1) acuut crisismanagement, gebaseerd op het beginsel dat wie zich inspant om te hervormen kan rekenen op Europese solidariteit; (2) bestrijding van de uiteenlopende oorzaken van de crises in de verschillende lidstaten; (3) een wezenlijk sterkere economisch-politieke coördinatie in Europa, met als doel een zeer veel sterkere coördinatie van de fiscale discipline.

EMU-weeffouten

Met de eerste twee punten van Merkel is weinig mis; die zijn ook in onze ogen van groot belang om de huidige problemen van de eurozone het hoofd te bieden. Maar ons oordeel over haar derde punt is genuanceerder. Als toelichting op de noodzaak van dit derde punt verwees de Bondskanselier naar “Gründungs- und Konstruktionsfehlern” van de EMU. Maar wat zijn die fouten van de EMU precies? Daarover is Merkel wat ons betreft onvoldoende duidelijk.

Mede onder invloed de Europese Raad (juni 2012) en van het Plan Van Rompuy (december 2012) zijn er nu concrete plannen voor de oprichting van een Europese Bankenunie, met vergaande nieuwe bevoegdheden voor de Europese Centrale Bank (ECB). Zowel Jeroen Dijsselbloem, voorzitter van de eurogroep, als Mario Draghi, president van de ECB, hebben onlangs gepleit voor snelle invoering van de Bankenunie, het liefst nog in 2013.

Dijsselbloem en Draghi zien dus mogelijkheden voor een wezenlijke uitbreiding van de taken en verantwoordelijkheden van de ECB, via de instelling van een Europese Bankenunie. Wolfgang Schäuble, de Duitse minister van Financiën, wil echter eerst een duidelijke scheiding vastleggen tussen het toezicht van de ECB op de banken en het monetair beleid van de ECB. Die twee functies moeten inderdaad principieel van elkaar worden gescheiden, en het is van groot belang dit bij deze gelegenheid goed te regelen.

Immers, het voor Duitsland meest heikele punt betreft waarschijnlijk de zogenoemde “no bail out”-clausule. Die bepaling, die al geldt sinds het Verdrag van Maastricht (1992), luidt: “De lidstaten zijn niet aansprakelijk voor de verbintenissen van centrale overheden, regionale, lokale of andere overheden, andere publiekrechtelijke lichamen of openbare bedrijven van een andere lidstaat en nemen deze verbintenissen niet over, onverminderd de wederzijdse financiële garanties voor de gemeenschappelijke uitvoering van een specifiek project.” Deze clausule maakt in feite een volwaardige ECB onmogelijk, wat toch nooit de bedoeling kan zijn geweest.

Meer flexibiliteit gevraagd

Wij menen dat de “no bail out”-clausule niet is geschreven voor de eeuwigheid—een opvatting die in Duitsland lijkt te overheersen—en dat de tijd gekomen is om de ECB en zijn president te voorzien van een volwaardig mandaat, vergelijkbaar met dat van de centrale banken van andere belangrijke economieën zoals de Verenigde Staten en Japan. Wel is duidelijk dat bovengenoemde twee functies van de ECB (bankentoezicht en monetair beleid) precieze invulling moeten krijgen. Onder voorwaarde van effectieve fiscale discipline van lidstaten en van heldere scheiding van ECB-functies, steunen wij dus de voorstellen van Dijsselbloem en Draghi.

Over de Bankenunie en de ECB liet de Bondskanselier zich in Nijmegen echter niet uit. Hetzelfde geldt voor de noodzaak van een Europese minister van Financiën. Enkele jaren geleden zijn de bevoegdheden van Eurocommissaris Olli Rehn aanzienlijk uitgebreid, en hij speelt inderdaad een sleutelrol bij de versterking van de economisch-politieke coördinatie waar Merkel in Nijmegen over sprak. Maar wie bijvoorbeeld zou opperen dat de Europese Commissie of de ECB ook de bevoegdheid moet krijgen om eurobonds uit te geven, die stuit nog steeds op een onverbiddelijk Duits veto.

Kortom, wat de Duitse Bondskanselier in Nijmegen zei over Europa achten wij van groot belang. Maar het was niet het hele verhaal. Wezenlijke aspecten van het economische bestuur van Europa en van de missie van de ECB bleven buiten beeld. Draghi gebruikt zijn beperkte mandaat zeer creatief, maar dat mandaat dient dringend te worden uitgebreid, overeenkomstig dat van nationale centrale banken. Voor Olli Rehn geldt hetzelfde: hij beheert zijn twee jaar geleden uitgebreide portefeuille van Economische en Monetaire Zaken met verve, maar Europa heeft desondanks behoefte aan een echte minister van Financiën. Hoogste tijd dat Europa- en binnen Europa vooral: Angela Merkel - die handschoen oppakt.

_{Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad van 11 juni 2013.}