Slim en sociaal eigen risico in de zorg kan miljarden besparen

Bezuinigen zorg

In april moeten twintig door het kabinet ingestelde ambtelijke werkgroepen voorstellen doen om op diverse beleidsterreinen 20% te bezuinigen. Van de 35 miljard besparingen moet de gezondheidszorg 11 miljard voor zijn rekening nemen. Dat is geen gemakkelijke opgave, gezien de krachtige belangenorganisaties van de zorgaanbieders en het grote belang dat mensen hechten aan goede gezondheid(szorg).

In hoofdlijnen zijn er twee opties: (1) meer doelmatigheid in de zorg, en (2) een financieringsverschuiving richting de burger door de mensen meer zelf te laten betalen of het pakket te verkleinen. Over de haalbaarheid van de tweede optie moeten we geen hoge verwachtingen hebben gezien de moeizame discussies hierover in de afgelopen decennia. Wij concentreren ons hier op de optie om de doelmatigheid te vergroten door een slimmere vorm van eigen risico, die bovendien meer solidair is.

Huidige vormgeving weinig effectief

Het huidige verplicht eigen risico van € 165 per volwassene per jaar is niet alleen bedoeld om een financieringsverschuiving (circa 1,5 miljard) richting de burger te realiseren, maar ook om een kostenbewust gebruik van zorg te bevorderen (zoals men in België zegt: ‘remgeldeffect’). De vormgeving van het huidige eigen risico in de Zorgverzekeringswet is echter weinig effectief (Van de Ven et al. 2009). In de huidige opzet heeft het eigen risico geen remgeldeffect voor chronisch zieken en ouderen die zeker weten dat hun zorgkosten boven het eigen risico bedrag uitkomen. Voor hen levert een besparing namelijk geen voordeel op voor de eigen portemonnee. Bovendien heeft het huidige eigen risico geen betrekking op huisartsenzorg waarvoor het verwachte remgeldeffect het grootst is. Tenslotte is door de huidige vormgeving van het eigen risico ook het remgeldeffect voor hogere inkomensgroepen kleiner dan mogelijk en maatschappelijk verantwoord is.

Verschoven eigen risico

Een eenvoudige maatregel om de ‘grootgebruikers in de zorg’ wel een reden te geven om op de kosten te letten, is het verplichte eigen risico niet te laten gelden voor kosten vanaf € 0, maar bijvoorbeeld vanaf € 500 of € 2000, afhankelijk van hun verwachte zorguitgaven. In dat geval kan kostenbewust gedrag ook voor hen financieel voordeel opleveren. En vanwege hun omvangrijk zorggebruik kan het remgeldeffect fors zijn (Van Kleef et al. 2007 en 2009).

Het startpunt van het verschoven eigen risico kan zo gekozen worden dat iedereen aan het begin van het jaar maximaal onzeker is over de omvang van de eigen betalingen (dan heeft het eigen risico het grootste remgeldeffect) en naar verwachting ongeveer eenzelfde bedrag uit eigen portemonnee betaalt. Om te beginnen zou gekozen kunnen worden voor een leeftijdsafhankelijk startpunt van het eigen risico, bijvoorbeeld € 600 voor een 60-jarige en € 1800 voor een 80-jarige € 1800. Voor een optimale werking van een verschoven eigen risico is het van belang dat de zorgverzekeraars hun verzekerden goed informeren over het verloop van de zorgkosten en welke kosten zij voor eigen rekening moeten nemen.

Een verschoven eigen risico heeft vier belangrijke voordelen. Allereerst leidt het tot een groter remgeldeffect dan het huidige eigen risico dat bij € 0 begint. Anders dan nu krijgen ook de chronisch zieken en ouderen financieel belang bij een kostenbewust zorggebruik. Dit levert substantiële extra besparingen op.

Een tweede voordeel is dat iedereen een flinke kans heeft om niets uit eigen portemonnee te betalen. Hierdoor kan het voor iedereen, ook voor chronisch zieken en ouderen, aantrekkelijk zijn vrijwillig een verhoogd eigen risico te kiezen, wat het remgeldeffect verder vergroot.

Een derde voordeel is dat de huidige ingewikkelde compensatieregeling voor chronisch zieken – die thans een deel van het eigen risico gecompenseerd krijgen – kan komen te vervallen, omdat iedereen naar verwachting ongeveer eenzelfde bedrag uit eigen portemonnee betaalt. Dit leidt tot een verlaging van de collectieve uitgaven met circa 100 miljoen. Bij eventuele toekomstige verhogingen van het eigen risico neemt dit voordeel verder toe.

Een vierde voordeel is dat bij een verschoven eigen risico van € 165 mensen minder zorgkosten zelf betalen dan nu. Hierdoor ontstaat ruimte voor verhoging van het eigen risico, en dus een verdere vergroting van het remgeldeffect.

Huisartsenzorg onder eigen risico

Een effectieve manier om het remgeldeffect flink te vergroten is ook de kosten van huisartsenzorg onder het eigen risico te laten vallen. Thans is dit niet het geval. Huisartsenzorg is de vorm van zorg waar de mensen de meeste invloed op kunnen uitoefenen. Bovendien leiden eigen betalingen voor huisartsenzorg tot forse besparingen omdat zij niet alleen het aantal huisartsconsulten verminderen, maar ook leiden tot een vermindering van dure vervolgzorg (geneesmiddelen, laboratoriumonderzoek, verwijzing naar specialist, ziekenhuisopname).

Hoger eigen risico voor hogere inkomens

Ten slotte kan het remgeldeffect worden vergroot door mensen met een hoog inkomen een hoger vrijwillig eigen risico dan € 500 te laten kiezen. Er is geen motief om de voormalig particulier verzekerden die vóór 2006 een eigen risico van € 1000 of € 2000 hadden, te verbieden een hoger vrijwillig eigen risico dan € 500 te kiezen. De belastingdienst informeert tijdig hoe hoog het eigen risico mag zijn.

Wij denken dat, afhankelijk van de precieze vormgeving, de invoering van een slimmer eigen risico op termijn tot miljarden euro’s per jaar kan besparen.

* Dit artikel is eerder in verkorte vorm verschenen in NRC-Handelsblad, 13 februari 2010

Referenties:

Kleef, R.C. van, W.P.M.M. van de Ven en R.C.J.A. van Vliet, 2007, Een effectiever eigen risico in de zorg. Economisch Statistische Berichten 92: 459-461.

Kleef, R.C. van, W.P.M.M. van de Ven and R.C.J.A. van Vliet, 2009, Shifted deductibles for high risks: More effective in reducing moral hazard than traditional deductibles. Journal of Health Economics 28 (1): 198-209.

Ven, W.P.M.M. van de, F.T. Schut , H.E.G.M. Hermans, J.D. de Jong, M. van der Maat, R. Coppen, P.P. Groenewegen, R.D. Friele, 2009, Evaluatie Zorgverzekeringswet en Wet op de Zorgtoeslag, ZonMw, Den Haag, Programma evaluatie wetgeving: deel 27.