Onverbeterlijke bankiers
Hoe moeilijk het is risicovol en zelfs frauduleus gedrag van bankiers uit te bannen, bleek onlangs weer bij het Eurobor- en Libor-schandaal, waarbij onder
andere bankiers bij de Rabobank rentes hadden gemanipuleerd ten eigen bate. Een nieuwe deuk in het vertrouwen op het bankwezen was het gevolg. Banken en
bankiers leggen door riskant of immoreel gedrag de betrouwbaarheid van zoiets basaals als het primaire betalingsverkeer in de waagschaal. Een
nationalisatie
van alle (grote) banken zou dit voorkomen, maar voor een dergelijke optie is geen enkele politieke steun. Het overwegende idee in Nederland, zelfs bij de
PvdA, is dat de markt (ondanks alles) beter functioneert dan de overheid.
Nationalisatie nutsfunctie
Er zijn echter ook minder vergaande oplossingen met hetzelfde effect. Men zou zich ook kunnen beperken tot de nationalisatie van de zogenaamde nutsfunctie
van banken. Dat kan door een staatsbank op te richten die zich alleen bezig houdt met het primaire betalingsverkeer. Dit laatste is een idee van Harry
Grosveld (2013)) die daar onlangs een helder en simpel voorstel
over deed. In Nederland hoeft zo’n bank niet eens opgericht te worden, want ze zijn er al: het zijn er namelijk twee, ABN Amro en SNS Reaal. De verkoop van
ABN Amro is inmiddels al door het parlement goedgekeurd, zodat SNS Reaal als kandidaat overblijft.
Europese spelregels
Er is echter één probleem met deze oplossing en dat is Europa. Europa verbiedt impliciet het bestaan van staatsbanken, terwijl de regulering van de
bankensector in de EU door middel van de oprichting van een bankenunie moet worden geregeld. Het Nederlandse kabinet ziet zo’n bankenunie als het beste
middel om riskant gedrag van banken in Europa te voorkomen. Door toezicht op Europees niveau zullen banken eerder tot de orde geroepen worden dan onder de
huidige situatie. Momenteel houden nationale banken en overheden elkaar nogal eens in een houdgreep. Dat komt omdat in landen als Spanje en Italië banken
grote aandelen hebben genomen in de schuld van hun overheid, met als gevolg dat het omvallen van de een ook het omvallen van de ander impliceert. Met
andere woorden, de overheid in deze landen heeft er geen belang bij om hun banken tot de orde te roepen. Bij Europees toezicht wordt dat doorbroken.
Overdrachten Noord-Zuid
Sommigen echter vrezen dat de bankenunie er vooral toe zal leiden dat de Noordelijke lidstaten onevenredig moeten bijdragen aan het redden van Zuid
Europese banken die hun balansen niet op orde hebben. Een bewijs daarvoor is dat de afgelopen jaren vooral dankzij een genereus stimuleringsbeleid van de
Europese Centrale Bank banken in Italië en Spanje overeind konden blijven. De bankenunie wordt dan een nieuwe geldkraan waaruit het geld van Noord naar
Zuid Europa stroomt en waarbij die kraan mogelijk lang open moet blijven staan.
Probleem systeembanken blijft
Bovendien lost de bankenunie het probleem van de systeembanken niet op. Systeembanken zijn banken die zo essentieel zijn dat een faillissement van die
banken het financiële systeem en de reële economie in gevaar zouden brengen. Omdat zo’n bank niet failliet mag gaan, kan hij meer risico nemen. Zoals we nu
weten kan dat tot rampzalige verliezen leiden. Op de Europese top in Ierland is afgelopen zomer afgesproken dat in zo’n geval eerst de aandeel- en
obligatiehouders en de grote spaarders aangesproken moeten worden. Dan pas komt het probleem uiteindelijk bij een eventuele Europese stroppenpot terecht.
Die pot zal bovendien in eerste instantie door banken zelf en pas in laatste instantie door belastingbetalers gevuld moeten worden. De hoop is dat de
belastingbetaler niet zal hoeven worden aangesproken als de banken zelf aan de stroppenpot moeten bijdragen. Dat lijkt vooral wishful thinking
want er is geen enkele garantie dat banken voorzichtiger gaan opereren als de risico’s bij collegabanken kunnen worden neergelegd. Voor een bankier is het
vanuit moreel oogpunt wellicht zelfs beter aanvaardbaar als de rekening van fatale verliezen in eerste aanleg bij collegabanken terecht komt dan als die
direct bij de belastingbetaler terecht komt.
Bankenbuffers
De Nederlandse regering lijkt er zelf ook niet gerust op dat de bankenunie voldoende zal zijn om het omvallen van banken te voorkomen, want ze wil strenge
eisen aan de buffers van de Nederlandse bankbalansen opleggen. De banken worden door de eis van hoge buffers gedwongen minder risico’s te nemen en kunnen
dus op de lange termijn gezonder blijven dan banken met lagere buffers. Dat is de redenering van het kabinet, maar de Nederlandse bankiers beweren in koor
het tegendeel: door de eis van het kabinet komen Nederlandse banken in een nadelige concurrentiepositie ten aanzien van andere Europese banken. Dan zouden
de Nederlandse banken op de lange termijn dus juist een minder goede balanspositie krijgen.
Het lijkt er op dat het kabinet al bij voorbaat vreest dat de bankenunie te weinig doet om voorzichtig gedrag van de banken te bevorderen. In feitewil de
beoogde bankenunie te veel bereiken, omdat gepoogd wordt risico’s af te dekken die privaat gedragen kunnen en moeten worden. Als er riskante investeringen
worden aangegaan is er geen reden, behalve het too-big-to-fail argument, om dat als (Europese) overheid af te dekken. De bankenunie zou echter
alleen garant moeten staan voor het primaire betalingsverkeer. Deze zogenaamde nutsfunctie van banken blijft in de beoogde vormgeving van de bankenunie in
handen van de markt. Gezien de rampen die de private banken de afgelopen zes jaar hebben veroorzaakt, lijkt de conclusie gewettigd dat die nutstaak door de
overheid moet worden overgenomen.
Nationaliseer nutsfunctie
Het idee van Harry Grosveld zou dus zonder meer in de EU overgeplant moeten worden. De EU zou moeten verordonneren dat ieder land een staatsbank opricht
die zich voornamelijk bezig houdt met het primaire betalingsverkeer. Deze banken zullen te allen tijde door de EU overeind gehouden worden via de
bankenunie en het depositogarantiestelsel is alleen op deze nutsbanken van toepassing. Het zal voor deze vorm van de bankenunie geen moeilijk karwei zijn
om met weinig kosten de continuïteit van het betalingsverkeer te garanderen. De nutsbanken mogen immers geen grote risico’s nemen. Grote speculatiewinsten
blijven daarmee uit, maar desastreuze verliezen ook, zodat de levensvatbaarheid gegarandeerd is.
Private banken zoeken risico
Er blijft in deze opzet ruimte voor commerciële niet-genationaliseerde banken. Europees èn nationaal beleid voor deze private (systeem)banken is echter
overbodig en er zal duidelijk en geloofwaardig gecommuniceerd moeten worden dat deze banken bij fatale verliezen niet door de nationale overheden en de
bankenunie overeind worden gehouden. Wie een rekening aanhoudt bij zo’n bank weet dat hij/zij een gok neemt. Omdat systeembanken bovendien door hun
‘achtergestelde’ (maar in feite natuurlijke) positie niet langer voor iedereen aantrekkelijk zijn, zullen deze banken vanzelf gaan krimpen en niet langer
systeembanken zijn.
De rol van de bankenunie in de EU blijft zo beperkt tot het leveren van een basisvoorziening (het primaire betalingsverkeer) door de overheid zelf. Alles
daar bovenop - riskante kredieten en beleggingen, ingewikkelde financiële constructies, en dergelijke - kunnen aan private banken worden overgelaten. Omdat
alle betrokkenen dan weten dat de overheid in deze ‘aanvullende voorzieningen’ geen rol speelt, wordt ook de prikkel om te veel risico te nemen verminderd.
In de Nederlandse context moet dit idee het kabinet aanspreken. De PvdA zal content zijn dat de basisvoorziening door de overheid wordt geregeld, terwijl
de VVD tevreden zal zijn dat de markt ruim baan krijgt in de aanvullende voorzieningen. De vorm en inhoud van de bankenunie is nog lang niet beklonken. Het
kabinet heeft dus nog alle ruimte het bovenstaande idee in de EU in te brengen.
* Deze bijdrage is in verkorte vorm ook gepubliceerd op de site “De dagelijkse standaard”.
Referentie:
Grosfeld, H., 2013, Nieuwe SNS kan systeembank vervangen, WBS blog, Amsterdam.
Te citeren als
Harrie Verbon, “Bankenunie kan zich beste beperken tot nutsfunctie banken”,
Me Judice,
5 december 2013.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding ‘
9667 Side entrance to Nederlandsche Handelmaatschappij’ van Carl Guderian (CC BY-NC-SA 2.0)