Compensatie klimaatplan vraagt om belastingherziening

Het CPB en het PBL gaan twee varianten van een lastenneutrale schuif in de energiebelasting doorrekenen om laagbetaalden te compenseren voor de toenemende energierekening. In de eerste variant loopt vanaf 2020 de energiebelasting langzaam omhoog en wordt de algemene heffingskorting in stappen verhoogd met 65 euro en in de tweede variant gebeurt dit reeds in 2020.[1] Nog voordat het akkoord op papier stond ontstond er een discussie over deze compensatie. Volgens sommigen komen de middeninkomens er bekaaid vanaf. Sinds Rutte II loopt de algemene heffingskorting af en dus zullen inkomens na anderhalf keer modaal niet of nauwelijks profiteren van deze belastingkorting.

Belangrijk nadeel is ook dat de armoedeval groter zal worden. Het zal voor minima in de bijstand nog minder lonend worden om te gaan werken. En voor meer groepen wordt de prikkel om extra te verdienen kleiner. Dit is al jaren een onderbelicht thema maar raakt aan de economische toekomst van Nederland. De grote boosdoener is het ingewikkelde systeem van inkomensafhankelijke kortingen en toeslagen. Toen Rutte II de algemene heffingskorting liet aflopen, ontstond een marginale tariefstructuur die voor bepaalde inkomensgroepen inmiddels oploopt tot 60 procent. Dit betekent dat van een inkomensstijging ruim de helft weglekt naar belastingen. Als we daar de huurtoeslag bij optellen, met een marginale druk van 30 tot 40 procent, en een regeling zoals de zorgtoeslag (15 procent), dan wordt snel duidelijk dat als een huishouden gebruikmaakt van zowel de huur- als de zorgtoeslag een stijging van het bruto-inkomen niet meer zal resulteren in een hoger beschikbaar inkomen. Men is dus gevangen in een ”armoedeval” aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Deze armoedeval zit de werking van de arbeidsmarkt steeds meer in de weg. En dat juist op het moment dat het aantal vacatures fors oploopt en deze vacatures een steeds grotere sta-in-de-weg zijn voor economische groei.[2]

Opmerkelijk is dat de afgelopen jaren deze armoedeval ondanks een vlakkere tariefstructuur (‘sociale vlaktaks’) alleen maar erger is geworden. Zeker, een sociale vlaktaks zal ervoor zorgen dat de inkomens tussen minimum en twee keer modaal geconfronteerd worden met een belastingtarief van enkele procentpunten lager, maar daar staat tegenover dat zowel de algemene heffingskorting als de arbeidskorting met enkele procentpunten versneld zijn afgebouwd.[3] De belastingverlaging voor de middeninkomens die een sociale vlaktaks beoogt wordt daardoor tenietgedaan (Bovenberg en Gradus, 2011; Gradus en van Hijum, 2014).

Nu kan men ook een aparte heffingskorting voor energie introduceren, die pas afloopt na driemaal modaal. Maar ook dat is weinig geloofwaardig. Zie het recente belastingplan waar het afbouwtraject van de arbeidskorting in één pennenstreek wordt verlaagd van bijna vier keer modaal naar ruim twee keer modaal.[4] Verder zal het al zeer ondoorzichtige stelsel nog worden uitgebreid met nog een regeling, terwijl het toch zou moeten gaan om vereenvoudiging. De afgelopen jaren hebben we een kerstboom aan regelingen opgetuigd, wat de Belastingdienst voor een onmogelijke opgave plaatst. Welgeteld betreft het inmiddels 118 aftrekposten, kortingen en andere belastingbeperkende regelingen, met een omvang van circa 100 miljard euro.[5]

Wat dan wel? Het klimaatbeleid moet in samenhang gezien worden met een nieuw belastingstelsel. Een hogere energierekening en de vermindering van de armoedeval is best te doen, maar vraagt wel om een opknapbeurt van het hele belasting- en toeslagenstelsel. In het huidige systeem, met hoge administratieve lasten, komen toeslagen van minder dan een tientje per maand terecht bij middeninkomens. Het onnodig rondpompen van geld dus. Beter is het om hen in het kader van een eenvoudiger belastingstelsel een forse lastenverlichting te geven. Ook zullen we moeten kijken naar aftrekposten, die vaak bij hogere inkomens terechtkomen. In het bijzonder de hypotheekrenteaftrek vraagt aandacht, ook omdat dat de huidige vormgeving het cyclische karakter van onze economie versterkt.[6] Met deze herziening worden de belastingen op arbeid fors verlaagd, werk wordt weer lonend en de woningmarkt wordt niet onnodig opgejaagd. En doordat de overheid niet onnodig groot is krijgen burgers de ruimte om te investeren in een energiezuinige woning. Een absolute win-win situatie dus.

Voetnoten

Referenties

A.L. Bovenberg, R. Gradus (2011), Sociale vlaktaks als sluitstuk Boxensystematiek, Economisch Statistische Berichten 96:4608 230-233.

K. Caminada, R. Gradus (2011), Verlaag belastingtarieven door vereenvoudiging belastingstelsel, Me Judice, 4, 27 november.

CPB (2018), Macro Economische Verkenning 2019. SDU: Den Haag.

R. Gradus (2012), KEW als smeerolie voor woningmarkt, Weekblad Fiscaal recht, 141:6971 1284-8.

R. Gradus, E. van Hijum (2014), Vlaktaks is rechtvaardig en levert extra banen op, Volkskrant, 24 september.

R. Gradus (2017), Bezie maatregelen Rutte III voor woningmarkt in samenhang, Me Judice.

E. Nijpels e.a. (2018), Ontwerp van het Klimaatakkoord, 21 december.