Trainer de laan uit: zinvolle maatregel?

Ontslag

Het ontslaan van trainers in het betaalde voetbal blijft een populaire aangelegenheid, hoewel het in veel gevallen geen zinvolle maatregel lijkt te zijn (zie de eerdere MJ-artikelen van Van Ours en Van Tuijl (2014, 2015, 2016)). Op zondag 17 december 2017 ontsloeg het management van Sparta Rotterdam trainer-coach en technisch directeur Alex Pastoor. Luttele uren daarvoor was het vaandelteam van Sparta door stadgenoot Feyenoord volledig weggespeeld (0–7). Op Eerste Kerstdag werd bekend dat Dick Advocaat hem voor het restant van dit seizoen opvolgt. Vier dagen na het ontslag van Pastoor zette de directie van Ajax trainer-coach Marcel Keizer op straat, evenals de assistenten Hennie Spijkerman en Dennis Bergkamp. Een dag eerder had degradatiekandidaat FC Twente de Amsterdamse ploeg uit het toernooi om de KNVB-beker gestoten. Een week later tekende Erik ten Hag, tot op dat moment de trainer-coach van FC Utrecht, een contract dat hem tot medio 2020 aan Ajax bindt. Nog wat eerder werd René Hake ontslagen door FC Twente, en opgevolgd door Gert-Jan Verbeek. Kunnen we deze maatregelen van de directies uit Amsterdam, Rotterdam-West en Enschede verklaren? Soms wel, maar of ze zinvol zullen zijn moet nog blijken.

Spanning tussen verwachting en prestatie

In Van Ours en Van Tuijl (2016) worden de prestaties van een trainer-coach gemeten aan de hand van de cumulatieve verrassing. Deze wordt als volgt bepaald. Voorafgaand aan een wedstrijd kan uit de noteringen bij de bookmakers het verwachte resultaat worden afgeleid (Stadtmann, 2006). Neem de genoemde wedstrijd tussen Sparta Rotterdam en Feyenoord. De noteringen, of uitbetalingen, waren 6,50 euro bij een inzet van 1 euro voor winst van Sparta, tegenover 4,33 euro voor een gelijkspel en 1,44 euro voor een overwinning van Feyenoord. De marge voor de bookmaker wordt als volgt berekend: (1/6,50) + (1/4,33) + (1/1,44) = 1,079. Oftewel, het verwachte rendement voor de bookmaker bedroeg 7,9 procent per ingezette euro. De kans op een overwinning voor Sparta volgt door de notering te corrigeren voor deze marge: (1/6,50)/1,079 = 0,143 of 14,3 procent. Op een vergelijkbare wijze valt af te leiden dat kans op een gelijkspel 21,4 procent was en de kans op een overwinning voor de Kuipbewoners zelfs 64,3 procent. Het verwachte aantal punten voor Sparta was dus gelijk aan 0,64, tegenover 2,14 voor Feyenoord. De regerend landskampioen kon door de 7-0 winst drie punten op het conto bijschrijven, terwijl Sparta met lege handen bleef staan. Het surprise aantal punten voor Feyenoord was 0,86, tegenover -0,64 voor Sparta.

Optelsom van prestaties beneden de maat

De cumulatieve verrassing is simpelweg de optelsom van alle surprises gedurende een seizoen en voor alle clubs is die score opgesomd in tabel 1. Na 18 speelronden bedraagt de cumulatieve verrassing van Sparta Rotterdam -7,81. Slechts FC Twente doet het bijna even slecht (-7,07). De club uit Enschede ontsloeg trainer-coach René Hake al op 18 oktober 2017, na een 3-1 uitnederlaag tegen Willem II, destijds drager van de rode lantaarn. Anderhalve week later trad opvolger Gert-Jan Verbeek aan, die de kans krijgt om zich waar te maken. Andere clubs die slecht scoren in de eerste competitiehelft zijn Roda JC en Feyenoord. De landskampioen heeft vooral door de slechte resultaten in het begin van het seizoen een cumulatieve verrassing van -3,80, en presteert daarmee net iets beter dan hekkensluiter Roda JC (-4,18).

Tabel 1: Cumulatieve verrassing, aantal punten, aantal wedstrijden en doelsaldo halverwege seizoen 2017/18

Club	Cumulatieve surprise	Punten	Wedstrijden	Doelsaldo
1. PSV	7,11	46	18	28
2. Ajax	0,48	41	18	37
3. AZ	7,01	38	18	15
4. PEC Zwolle	9,39	33	18	5
5. Feyenoord	-3,80	32	17	21
6. FC Utrecht	0,73	28	17	-1
7. ADO Den Haag	6,03	26	18	-3
8. Vitesse	-0,37	24	17	8
9. Heerenveen	-2,03	23	18	-5
10. Heracles	1,77	22	18	-4
11. VVV Venlo	0,81	22	18	-11
12. Excelsior	1,28	21	18	-6
13. FC Groningen	-2,53	20	18	0
14. Willem II	-2,89	16	18	-13
15. NAC Breda	-1,64	16	18	-15
16. FC Twente	-7,07	15	18	-9
17. Sparta R’dam	-7,81	11	17	-23
18. Roda JC	-4,18	11	18	-24

Bron: www.football-data.co.uk, eigen berekeningen

De ranglijst van de cumulatieve verrassing wordt aangevoerd door PEC Zwolle (9,39), voor PSV (7,11), AZ (7,01) en ADO Den Haag (6,03). Ajax stond al voor het ontslag van Keizer c.s., voor het eerst in de plus (0,06), door de overwinningen op PSV, Excelsior en AZ. Na de winst op Willem II, onder de interim-trainers Bogarde en Reiziger, staat de teller op 0,48. FC Utrecht, de voormalige club van Ten Hag, realiseert overigens een score van 0,73, niet veel hoger dan Ajax. De club uit de Domstad heeft diens voormalige assistent Jean-Paul de Jong aangesteld als opvolger.

Figuur 1: Cumulatieve verrassing, eredivisie 2017/18, clubs die hun trainer hebben ontslagen

 

Bron: www.football-data.co.uk, eigen berekeningen. Ontslag Marcel Keizer bij Ajax na wedstrijd 17; ontslag Alex Pastoor bij Sparta Rotterdam na wedstrijd 16; ontslag René Hake bij FC Twente na wedstrijd 8.

Figuur 1 geeft een overzicht van de ontwikkeling van de cumulatieve verrassing voor de drie clubs die hun trainer-coach hebben ontslagen. Voor Ajax zijn fluctuaties te zien, maar vanaf wedstrijd 14 is er een duidelijk stijgende lijn. Per saldo voldoet Ajax halverwege de competitie min of meer aan de verwachtingen. Bij FC Twente heeft het ontslag van René Hake niet meteen tot verbetering geleid. Integendeel, in de eerste wedstrijden na het ontslag werd de cumulatieve verrassing sterker negatief. De laatste wedstrijden is de daling tot stilstand gekomen, maar daar is alles wel mee gezegd. Bij Sparta is er sprake van een sterke daling van de cumulatieve verrassing na de twaalfde wedstrijd.

Logisch en niet logisch ontslag

Al met al is de verklaring voor het ontslag van Pastoor dus vrij simpel. De oorzaak is het grote negatieve verschil tussen feitelijke prestaties en de verwachtingen. Het debacle in een van de Rotterdamse derby’s is de aanleiding. Het ontslag van Hake valt ook te verklaren door de slechte seizoenstart. De verklaring voor het ontslag van Marcel Keizer bij Ajax is van een iets andere aard. Eigenlijk vielen de resultaten in de competitie niet eens tegen, al bedraagt de achterstand op koploper PSV nog steeds vijf punten. De vroege uitschakeling voor de Europese toernooien, maar vooral de eliminatie door degradatiekandidaat FC Twente in het bekertoernooi maakten zijn positie in de ogen van het Amsterdamse management onhoudbaar.

… met onbekende effecten

Welke conclusie valt hieruit te trekken? Soms leidt het ontslag van een trainer-coach en het aanstellen van een nieuwe man tot een prestatieverbetering, soms ook niet. In Besters, Van Ours en Van Tuijl (2016) laten we dit aan de hand van een aantal casestudies voor de Engelse Premier League zien. Het ontslaan van een trainer is volgens deze studie net als voetbal zelf, men kan winnen (verbetering prestaties), gelijk spelen (constante prestaties) of verliezen (slechtere prestaties). De effecten van het ontslag van Marcel Keizer en Alex Pastoor zijn vooralsnog louter toekomstmuziek. De tijd zal uitwijzen of de bestuurders van Ajax, FC Twente en Sparta Rotterdam een verstandige maatregel hebben genomen.

Referenties

Besters, L.M., J.C. van Ours and M.A. van Tuijl, 2016, Effectiveness of in-season manager changes in English Premier League football, De Economist, 164, 335-356.

Ours, J.C. en M. van Tuijl, 2014, “Het ontslaan van een voetbaltrainer is vrij zinloos”, Me Judice, 29 september 2014.

Ours, J.C., en M. van Tuijl, 2015, “Verwachtingen en resultaten in de nationale voetbalcompetitie”, Me Judice, 15 september 2015.

Ours, J.C., en M. van Tuijl, 2016, “De carrousel van betaald voetbaltrainers in Nederland, Engeland en Duitsland”, Me Judice, 24 februari 2016.

Ours, J.C. en M. van Tuijl, 2016, “In-Season Head-Coach Dismissals and the Performance of Professional Football Teams”, Economic Inquiry, 54, 591-604.

Stadtmann, G., 2006, “Frequent news and pure signals: The case of a publicly traded football club”, Scottish Journal of Political Economy, 53, 485-504.