Gelegenheidsbeperking rond oudjaar
Op Oudejaarsdag gaan afval- en papiercontainers dicht. Parkeermeters krijgen ijzeren kappen. Openingen van brievenbussen worden versmald of dichtgemaakt. Het is geen verheffend werk, maar wel heel effectief.
De voorzorgsmaatregelen rond de jaarwisseling zijn een mooi voorbeeld van een praktische aanpak van illegaal gedrag. Het heeft beperkt nut om aan mensen die met vuurwerk spelen te vertellen dat ze vooral geen papiercontainers in brand moeten steken. Afschrikken is moeilijk. De verhouding tussen brandstichters en agenten is op 31 december zeer scheef. Het praktische alternatief is de gelegenheid te beperken, door de situatie te veranderen – en wel op zo’n manier dat deze niet langer uitnodigt tot criminaliteit.
Het is verrassend hoe weinig vanuit dit praktische perspectief wordt gekeken naar bestrijding van overlast en criminaliteit. Het debat gaat zo goed als altijd over het verminderen van recidive door heropvoeding, een linkse hobby, of het straffen van daders, een rechtse hobby. De specifieke situatie die uitnodigt tot ongewenst gedrag blijft buiten beeld. Hoe verder beleidsmakers en politici van de praktijk afstaan, hoe meer deze neiging is te bespeuren. Een mogelijke oorzaak is dat veel Haagse ambtenaren en politici het zicht missen op concrete situaties waarbinnen crimineel gedrag ontstaat.
Effectief en goedkoop
Niet alleen brandstichting rond de jaarwisseling is aan te pakken zonder de afschrikking te verhogen of te proberen daders te genezen van hun criminele neigingen. Praktische lessen zijn er ook wat betreft te hard rijden in woonwijken. Gemeenten houden snelheidsmaniakken in toom door een slimme inrichting van straten. Verkeersdrempels, wegversmallingen, hobbelige kinderkopjes, scherpe bochten en voorrang van rechts drukken de snelheid. Gelegenheid tot hard rijden is er weinig. Snelheidscontroles en verkeerscursussen zijn overbodig.
Dit soort situationele maatregelen kan niet alleen bijzonder effectief zijn, maar ook relatief goedkoop. Dit hebben mijn collega Jan van Ours en ik onlangs uitgezocht voor een maatregel die de gelegenheid tot inbraak beperkt. In 1999 is in de wet vastgelegd dat ramen en deuren van nieuwe woningen inbraakveilig moeten zijn. Het kozijn moet niet direct te forceren zijn en het slot moet degelijk zijn uitgevoerd. Deze verandering in de manier van bouwen heeft geresulteerd in een lagere inbraakkans van 25 procent voor woningen van na 1999. De extra bouwkosten van 400 euro per woning bleken zich ruim terug te betalen.
Het mooie van laatstgenoemde maatregel is dat bewoners hun gedrag niet hoefden aan te passen. Als iemand de deur op slot doet en het raam dicht, heeft dat een groter effect dan voorheen. Dit is alles. Van het huis is geen fort gemaakt. Het is een onopvallende ingreep met groot effect, tegen relatief lage kosten.
Geen uitnodiging, geen criminaliteit
Het is een misvatting dat dit soort situationele maatregelen het criminaliteitsprobleem alleen maar verplaatsen. Dit wordt vaak gesteld. De criminaliteit zou alleen zijn ‘op te lossen’ door daders te heropvoeden.
Vergeten wordt dat daders, net als u en ik, mensen zijn die gevoelig zijn voor verleidingen. Hoeveel criminaliteit er bestaat, hangt af van de uitnodiging daartoe. Zo gaan de meeste automobilisten die in een woonwijk worden gedwongen de snelheid te matigen, dat niet elders eens fors inhalen. Dat kan ook niet. De mogelijkheden daarvoor zijn beperkt. Hoeveel automobilisten er te hard rijden, hangt niet alleen af van wat zij willen, maar ook van de omgeving.
Ook bestaat er geen inbrekersgilde met een vast aantal leden dat een bepaald aantal inbraken per jaar pleegt. Hoe moeilijker het gemiddeld genomen is om in te breken, hoe minder inbraken een land kent. Vergeet niet dat de meeste veelvoorkomende criminaliteit wordt gepleegd door jongens van rond de negentien. Diefstal en geweld zijn slechts één manier om tijd te vullen.
Dit klinkt voor de hand liggend – ‘de gelegenheid maakt de dief’ is een bekend gezegde – maar veel wetenschappers en ook beleidsmakers begrijpen dit niet. Zij zien alleen wat de dader wil. Zijn criminele neigingen staan centraal. Dat een dader met beperkingen te maken heeft, wordt vergeten.
Het is heel simpel. Ik kan een voorkeur hebben voor het rijden in een Maserati, maar toch heb ik er geen. Ik kan een voorkeur hebben er agressief op los te slaan, maar toch doe ik dit niet. Niet alles wat ik wil, gebeurt ook. Maken criminele neigingen dan niet uit? Natuurlijk, een moeder die drinkt tijdens de zwangerschap en een slaande vader helpen niet, maar voorkeuren bepalen niet alles.
Een blik op de criminaliteitscijfers buiten Nederland is instructief. Waarom was de criminaliteit achter het IJzeren Gordijn zo laag? Hadden de Tsjechen geen slaande vaders? Hadden Polen nooit verkeerde vrienden? Maakten alle Hongaren hun school af? Nee, natuurlijk niet. Het antwoord zit in de gelegenheid tot criminaliteit. Ten eerste viel er weinig te stelen. De uitnodiging tot diefstal was dus veel beperkter. Ten tweede arresteerde de politie je graag. In de gevangenis was altijd wel plek. Deze situatie is verleden tijd. Het aantal moorden, overvallen en inbraken is verdrievoudigd sinds 1990.
Dit voorbeeld toont dat ook politie en justitie een belangrijke rol spelen bij het beperken van de gelegenheid tot criminaliteit. Het zou simplistisch zijn te veronderstellen dat criminaliteit alleen met situationele maatregelen is terug te brengen tot een aanvaardbaar niveau.
Het punt is dat het debat te veel gaat over afschrikking en heropvoeding en te weinig over andere, goedkopere en eenvoudigere manieren om de uitnodiging tot crimineel gedrag te beperken.
Focus op criminaliteit
Het is tijd dat het ministerie van Justitie meer aandacht besteedt aan situationele maatregelen om de criminaliteit aan te pakken. Vergeet dat terugdringen van recidive. Denk na over hoe de criminaliteit op een kosteneffectieve manier valt te verlagen.
Natuurlijk zal het nooit lukken de criminaliteit ‘op te lossen’. Wat wel kan, is het tijdelijk verlagen van de criminaliteit. Dit vereist praktisch inzicht en creativiteit. Inspirerende voorbeelden waarop is voort te borduren, hebben we genoeg. Het motto van dit beleid: leid ons niet in verzoeking.
Dit artikel is tevens verschenen in NRC Handelsblad van 28 december 2011.
Bron foto: Wikipedia/CC.
Te citeren als
Ben Vollaard, “Beperk de uitnodiging tot criminaliteit”,
Me Judice,
28 december 2011.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding