Kredietcrisis slaat over op de reële economie: berichten uit de bestuurskamer

Een open vraag die gedurende de kredietcrisis speelt is of én wanneer de financiële crisis overslaat naar de reële economie. Daarnaast is de vraag actueel of de steunmaatregelen van de diverse overheden in de wereld de gunstige effecten te zien zullen geven die bij het ontwerpen van steunmaatregelen de bedoeling waren.

Blik van bestuurders: CFO Survey

Om deze vraag te kunnen beantwoorden maken wij gebruik van de meest recente enquête onder financiële topbestuurders in de wereld. Elk kwartaal krijgen CFO’s in Europa, de Verenigde Staten, Azië, China en Europa een aantal vragen voorgelegd met betrekking tot hun verwachtingen voor ontwikkelingen in het bedrijfsleven en hun land. De uitkomsten geven inzicht in de stemming onder CFO's en zijn daarmee een goede graadmeter voor de economie. Dit kwartaal, de eenenvijftigste keer dat het onderzoek is gehouden, zijn 1373 CFO's van uiteenlopende particuliere en overheidsbedrijven bevraagd. CFO Survey is een samenwerking tussen de Universiteit van Tilburg, Duke University (VS) en CFO Magazine.

Praktijk van krediet verlenen

De resultaten van de survey geven een onthutsend beeld. Meer dan 50 procent van de CFO’s geeft aan de zijn bedrijf getroffen is door de gestegen kosten en/of beschikbaarheid van krediet. Dit geldt zowel voor bedrijven is de hogere ratingklassen als voor bedrijven met een mindere kredietwaardigheid. Zelfs van de bedrijven met een AAA- of AA-rating ondervindt nog altijd 40 procent problemen met kredietverlening. De problemen bestaan vooral uit moeilijkheden bij het aangaan of vernieuwen van een bankkredietlijn en verhoogde kosten van krediet. CFO’s geven aan gemiddeld 114 basispunten meer voor krediet te moeten betalen. Een belangrijke consequentie hiervan is dat 75 procent van de CFO’s interessante investeringsmogelijkheden moeten laten schieten, omdat ze niet aan voldoende financiële middelen kunnen komen. Een zorgelijke ontwikkeling in tijden van recessie. Een recente stelling van Wouter Bos in het Financieel Dagblad: “het wordt pas zorgelijk als gezonde bedrijven in gezonde sectoren niet meer aan krediet kunnen komen, maar daar is geen sprake van” komt dus zeker niet overeen met de werkelijkheid.

Gevolgen voor ondernemingen

Naast de problemen rond kredietverlening worden bedrijven ook op andere wijze zwaar getroffen door de wereldwijde financiële crisis. Zo hanteren kopers veel langere betalingstermijnen, lopen bedrijven een sterk verhoogd risico op kopers die schulden niet afbetalen en is het aantal export orders fors gedaald. Dit heeft grote effecten op het beheer van werkkapitaal. Andere grote interne bedreigingen waarmee Europese CFO’s in hun bedrijf te kampen hebben, zijn het (on)vermogen om resultaten te voorspellen en het behoud van de moraal en productiviteit tijdens de economische achteruitgang. Meer dan 70% van de ondernemingen in Europa en in de VS is ongerust over de financiële gezondheid van de financiële instellingen waarmee ze zaken doen.

Bedrijven nemen een aantal maatregelen om de problemen het hoofd te bieden. Maar liefst 82% van de ondernemingen is van plan om flink te bezuinigen op de kapitaaluitgaven. In Europa zal 6% van de banen verdwijnen, tegen 5% in de VS. De vooruitzichten voor de werkgelegenheid zijn dus somber. Ruim de helft van de bedrijven geeft aan dat ze geen nieuwe personeelsleden aan zullen nemen en veel bedrijven snijden in bonussen en bevriezen salarissen. Winsten zullen naar verwachting met ruim 7% afnemen en investeringen, bijvoorbeeld in technologie, met meer dan 10%. Met deze maatregelen lopen we echter het risico dat de crisis alleen maar versterkt wordt en dat we in een negatieve spiraal belanden.

Al deze resultaten wijzen erop dat de kredietcrisis definitief is overgeslagen naar de reële economie en dat het nog lang zal duren voordat we deze wereldwijde crisis weer te boven zullen zijn. Hiermee bevestigen de CFO’s het pessimistische beeld dat het CPB eerder deze week schetste.

Ondernemers wereldwijd in zak en as

Een belangrijke maatstaf hierbij is de “optimisme-index” die het optimisme dan wel pessimisme onder CFO’s meet. Deze index is een goede graadmeter voor de toekomstige ontwikkeling van het bruto nationaal product, de werkgelegenheid en de investeringen. Zoals onderstaande figuur duidelijk aantoont bevindt het optimisme zich op een historisch dieptepunt. Een recordpercentage van 86% van de Europese CFO’s is pessimistischer geworden over de economische vooruitzichten voor 2009, tegenover 68% vorig kwartaal. Dit is een historisch dieptepunt in de ruim 13 jaar dat deze survey gehouden wordt. Meer dan de helft van de CFO’s verwacht dat het herstel van de nationale economie pas in 2010 of nog later zal inzetten.

De index is vrijwel gelijk voor Europa, de VS, Azië en China wat aangeeft dat deze crisis wereldwijd sterk gevoeld wordt. Een dusdanig overeenkomstig beeld is nog niet eerder vertoond. Wat de index ook laat zien is dat sinds medio 2007 het vertrouwen onder CFO’s is afgenomen, een behoorlijke tijd voordat de eerste problemen zichtbaar werden. Uit onderzoek van Duke University is gebleken dat de CFO optimisme-index een grote voorspellende waarde van de economie heeft.

Figuur 1. CFO optimisme-index

Conclusie

De resultaten van deze CFO survey geven geen rooskleurig beeld voor het komende jaar. 2009 wordt economisch een moeilijk jaar, pas aan het eind van 2009 of in 2010 wordt het eerste economische herstel verwacht. Het is belangrijk dat het kabinet zich bewust is van de problemen waar bedrijven mee kampen en dat ze maatregelen neemt om de gevolgen van de bankencrisis voor de Nederlandse economie te beperken. Werktijdverkorting en fiscale voorzieningen voor bedrijven die het moeilijk hebben door de kredietcrisis zijn eerste stappen in de goede richting.