Schatkistbankieren
Tussen al het geweld van besluiten over pensioenhervormingen, AWBZ, ontwikkelingen van de koopkracht en algehele euforie dat de Kunduz-coalitie binnen een etmaal een akkoord bereikt had, viel een van de aangenomen maatregelen nauwelijks op. Ik heb het over het besluit dat de lokale overheden verplicht via het Ministerie van Financiën moeten bankieren, ook wel bekend als schatkistbankieren. Gegeven het feit dat dat besluit geen enkele wenkbrauw deed fronsen in de Tweede Kamer, is het zeer de vraag of de Kamerleden die zo enthousiast en bijna automatisch hun hand opstaken om de het akkoord goed te keuren, überhaupt weten wat ze goedgekeurd hebben.
Kort samengevat betekent schatkistbankieren dat de lagere overheden, zoals gemeenten en provincies, hun financiële overschotten verplicht moet stallen bij de regering in Den Haag. Zij krijgen een vergoeding die gelijk is aan de rente die de staat moet betalen. Normaliter mochten de lagere overheden hun financiële overschotten bij een bank stallen. Vaak maken de lagere overheden voor dat doel gebruik van de Bank Nederlandse Gemeenten en vermogensbeheerafdeling van die bank.
Aangezien BNG Vermogensbeheer structureel een hoger rendement behaalde dan de rente die de Nederlandse staat betaalt om geld te lenen, leverde dat de onder druk staande begrotingen van gemeenten en provincies geld op. Volgens schattingen ging het in 2013 alleen al om 135 miljoen euro.
..leidt tot achteruitgang gemeenten
Dit roept de vraag op of de Tweede Kamerleden, inclusief financiële woordvoerders, überhaupt nagedacht hebben wat hun goedkeuring van schatkistbankieren betekent voor de bevolking in de regio. Schatkistbankieren zal zeer waarschijnlijk een aanslag op de koopkracht en/of woongenot in de regio’s betekenen waar de nu gevoerde discussie over koopkrachtdaling door bezuinigingen bij zal verbleken. Daar gaat het over tienden van een procent: schatkistbankieren kan voor meerdere procenten achteruitgang zorgen.
Het is al enige tijd het geval dat de gemeenten bijvoorbeeld veel minder geld van het Rijk krijgen terwijl zij steeds meer taken moeten uitvoeren. Dat alleen al levert problemen bij steeds meer gemeenten. In het groenonderhoud wordt gesnoeid, fietspaden worden niet meteen gerepareerd als wortels van bomen weer eens voor gaten hebben gezorgd en afval wordt minder vaak opgehaald. Veel gemeenten zoeken hun heil in hogere lokale lasten. De lokale heffingen en belastingen gaan omhoog om het allemaal bij te kunnen benen.
Schatkistbankieren zorgt voor een nieuw, enorm gat in de huishoudboekjes van de lokale overheden. Die hebben vaak in hun meerjarenbegrotingen rekening gehouden met de rente-inkomsten die ze krijgen van banken zoals BNG Vermogensbeheer. Die miljoenen vallen nu dus weg en laten gapende gaten over. De gemeenten zullen óf de lokale lasten verder verhogen óf nog dieper snoeien in hun taken óf voor een combinatie van die twee kiezen. Gaan zij (hoofdzakelijk) voor de eerste optie, dan zal de koopkracht van de Nederlanders een enorme klap krijgen. Klap die bovenop de klap op de koopkracht door beleid in Den Haag komt. Opteren de lokale overheden (hoofdzakelijk) voor de tweede mogelijkheid, dan kunnen we steeds vaker in de media Amerikaanse toestanden verwachten. Met ‘Amerikaanse toestanden’ bedoel ik hier tientallen steden en dorpen in de Verenigde Staten waar straatverlichting niet meer aangaat of de schade op de wegen niet of pas heel laat gerepareerd wordt.
Staatsschuldverlaging ten koste van gemeenten
Als schatkistbankieren nou Nederland veel zou opleveren, zou dat allemaal nog te billijken zijn. Maar dat is niet het geval. Het hoofddoel – of enige doel? – van deze maatregel is om de staatsschuld omlaag te drukken. Tel de vermogens van de lagere overheden mee en de Nederlandse staatsschuld pakt natuurlijk lager uit.
Het probleem is alleen dat hierdoor de Nederlandsche staatsschuld optisch met maar 4 procentpunt zal dalen, volgens de schattingen van Den Haag zelf. Schattingen die wel eens te optimistisch kunnen blijken te zijn. Kredietbeoordelaars en beleggers die zich in toenemende mate zorgen maken over de Nederlandse overheidsfinanciën, zullen daardoor nauwelijks minder pessimistisch worden. Ik verwacht niet dat kredietbeoordelaars hun onlangs afgegeven ‘negative outlook’ wat de Nederlandse Triple A kredietwaardigheid betreft, zullen intrekken. Als schatkistbankieren de schuld met 10 procentpunten of meer zou verlagen, zou dat kunnen maar 4 procent zet heel weinig zoden aan de dijk.
En dan wordt het allemaal een kwestie van een baten-lastenanalyse. Schatkistbankieren levert bar weinig op maar heeft de potentie heel veel schade aan te richten voor de koopkracht en/of woongenot van miljoenen Nederlanders. De logische conclusie zou zijn: niet doen dat schatkistbankieren. Het ziet er sterk naar uit dat schatkistbankieren een populistische maatregel is geweest van Den Haag, waarbij niet of nauwelijks nagedacht is over de gevolgen ervan, en dus de schade, voor de regio’s.
Juridisch staartje
Tot slot: er is naast de financieel-sociaal-economische dimensie ook een juridische dimensie in dit opzicht. Het is namelijk maar zeer de vraag of schatkistbankieren juridisch wel toegestaan is. Volgens sommige juridische experts impliceren grondwet, provinciewet en gemeentewet dat overdracht van het beheer van middelen naar het Rijk niet in overeenstemming kan zijn met de wettelijke bepalingen. Daarnaast is de kans groot dat de Europese Commissie schatkistbankieren als een belemmering zal zien van het vrij kapitaalverkeer in Europa.
Bijna alle financieel woordvoerders in de Tweede Kamer keren niet terug na 12 september omdat zij hun vertrek hebben aangekondigd. Hun opvolgers zouden er goed aan doen gezamenlijk als hun eerste daad schatkistbankieren af te schieten.
Te citeren als
Edin Mujagic, “Stop het schatkistbankieren!”,
Me Judice,
5 september 2012.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding ‘
1e Masterclass Gemeenteraad D66 Utrecht’ van Sebastiaan ter Burg (
CC BY-SA 2.0)