Ambtenaren geven een mooie voorzet

Ambtenaren hebben hun werk gedaan

De eufemistisch betitelde 'heroverwegingscommissies' kwamen vorige week met hun langverwachte plannen naar buiten. En wat waren de reacties daarop? Politieke partijen spraken zich vooral uit over de maatregelen die hun niet aanstonden. Burgers reageerden geschrokken over mogelijke consequenties.

Ook waren er die de ambtenaren beschimpten omdat die er bij het zoeken naar bezuinigingsmogelijkheden voor gezorgd zouden hebben dat zij buiten schot blijven. Sommige voorstellen werden zelfs als onsmakelijk betiteld.

Deze reacties zijn surrealistisch. De ambtenaren hadden immers de opdracht 20 procent te vinden. Allicht dat daar onaangename boodschappen bij zitten. Ook mochten de ambtenaren geen politieke keuzes maken (en de wereld zou te klein zijn als ze dat stiekem toch hadden gedaan). Niet verrassend dat daar voor iedere partij aantrekkelijke en minder aantrekkelijke keuzes tussen zitten. Hadden ze verwacht in crisistijd een greep uit een ambtelijke snoepwinkel te mogen doen?

Tot slot: niemand dwingt dit land te doen wat ambtenaren voorrekenen. Er hoeft ook helemaal geen 20 procent bezuinigd te worden. Er ontstaan dus keuzes. De politiek gaat daar zelf over. En burgers kunnen stemmen op die politici die hun voorkeuren het best weerspiegelen.

Het geeft dus geen pas af te geven op ambtenaren die gewoon hun werk hebben gedaan. En goed hebben gedaan. Niet alleen is een aantal onvermijdelijke maatregelen nog eens tegen het licht gehouden, de maatregelen zijn ook ingebed in een consistente visie op de sectoren. Geen aanbod waar politieke partijen selectief uit kunnen winkelen (al gaat dat toch gebeuren, ben ik bang).

En dat ambtenaren zichzelf buiten schot zouden hebben gelaten? Dat lijkt me logisch. Bij werkelijk iedere verkiezing ontstaat een collectieve rituele dans. Dat nutteloze ambtenarenkorps, daar kan wel flink op bezuinigd worden! Nou hoeven ambtenaren heus niet buiten schot te blijven, maar een toontje lager mag het wel met dat getoeter.

Fundament voor verkiezingsprogramma’s

Het zou mooi zijn als de politieke partijen hun verkiezingprogramma's nog snel met behulp van de uitkomsten van een steviger fundament zouden voorzien. Per slot van rekening hebben ze weinig tijd voor het schrijven daarvan. Het Centraal Planbureau zal in hun doorrekeningen de effecten van niet voldoende doordachte plannen op nul zetten. In dat geval resten dan alleen simpele maatregelen die iedereen kan uitrekenen, met als gevolg verschraling van publieke voorzieningen of wederom uitstel van noodzakelijke hervormingen.

Keuzes in de gezondheidszorg

Laat ons eens zien hoe de uitkomsten van de commissies eruitzien in een sleutelsector als de gezondheidszorg.

Als eerste de curatieve zorg. De commissie zegt terecht dat het sturingsmodel voor de zorg zich thans in niemandsland bevindt tussen het oude en het nieuwe zorgstelsel. Zelfs zonder noodzaak tot bezuinigingen zou je hier willen bewegen. Geloven we in het nieuwe zorgstelsel? Dan zullen we daar ook consequenties uit moeten trekken. Dat betekent een actievere bijdrage van patiënten (onder meer door hogere eigen risico's en betalingen), het op termijn schrappen van de budgettering van ziekenhuizen en een risicodragende rol van verzekeraars . Geloven we niet in het nieuwe zorgstelsel? Dan moeten we terug naar een strak budgetteringskader. Maar geen vlees noch vis, zoals nu.

Dan de langdurige zorg. Ook hier constateert de commissie dat scherpe keuzes nodig zijn. De AWBZ is al lang niet meer waarvoor zij ooit bedoeld was, namelijk voor de langdurige, onverzekerbare, niet op genezing gerichte zorg. De AWBZ kent dezelfde handicap als de WAO ooit: te breed gedefinieerd en te zwak getoetst.

Dan lopen de kosten almaar op. Het is dus logisch om verzekeraars, gemeenten en patiënten zelf meer de regie te geven op terreinen als genezing, welzijn en huisvesting. De commissie geeft daartoe de benodigde munitie. Bij alle maatregelen geldt dat voor kwetsbare groepen (lage inkomens, chronisch zieken) oplossingen bestaan om de toegankelijkheid overeind te houden.

De discussie over de zorg is symptomatisch: door de focus op individuele onderdelen van een pakket maatregelen (bijvoorbeeld het verhogen van het eigen risico), sneeuwt de kwaliteit van het samenhangende pakket geheel onder. Wat resteert is een karikaturaal beeld van ambtenaren die het land kapot willen bezuinigen.

Aan de slag

De uitkomsten van de commissies bieden een mooie kans voor ambitieuze politici om publieke voorzieningen in Nederland te moderniseren. Kwaliteit en betaalbaarheid kunnen samengaan, met behoud van solidariteit. Maar de publieke discussie beperkt zich grotendeels tot stokpaardjes, individuele maatregelen of geldkwesties. Een gemiste kans.

Laten we nu eens ophouden met dippen, bukken of 'boe' roepen. Het kost tijd en energie en levert niets op. De ambtelijke commissies geven ons genoeg gereedschap in handen om het beste uit onze publieke voorzieningen te halen. Laten we hun daar dankbaar voor zijn. En laten we het gereedschap nu eindelijk eens gebruiken om te doen wat noodzakelijk is.

Dit artikel is op 6 april 2010 verschenen in Schinkels Forum, een samenwerking tussen NRC Handelsblad en MeJudice.

Dit artikel kan worden overgenomen met bronvermelding. Toezending van bewijsexemplaren wordt op prijs gesteld. © Me Judice