Miljoenennota 2019: Dansen op de vulkaan

Dit is dan de eerste Miljoenennota van het kabinet Rutte III. Op het eerste gezicht zijn de economische cijfers om over naar huis te schrijven. Volgens de Macro Economische Verkenning (MEV) groeit het Bruto Binnenlands Product (BBP) in 2019 voor het derde opeenvolgende jaar met meer dan 2,5%. De werkloosheid daalt tot 3,5% van de beroepsbevolking, sinds begin jaren zeventig is de werkloosheid niet zo laag geweest. En de overheidsschuld wordt eind 2019 geraamd op 49% BBP. Het CPB schrijft de huidige hoogconjunctuur toe aan drie oorzaken: een gunstige internationale conjunctuur, een expansief begrotingsbeleid en een krachtige woningmarkt. Het CPB waarschuwt wel voor onzekerheden rond de Brexit, het handelsbeleid van de VS en het economisch beleid in Italië en “dat deze het beeld kunnen doen kantelen”.

In het licht van de recente gebeurtenissen op internationale markten is het laatste een understatement. De Turkse lira en de Argentijnse peso zijn extreem in waarde gedaald. Ook ziet het er naar uit dat deze valutacrisis is overgeslagen naar andere opkomende markten met als gevolg dat de export naar die markten zal stil vallen. Het lijkt nog maar een kwestie van tijd voordat de wereldhandel een forse tik gaat krijgen. De voorspelling in de MEV dat de relevante wereldhandel met 4% zal stijgen, lijkt terwijl de inkt nog niet droog is reeds achterhaald.

Deze begroting doet denken aan september 2008. Terwijl de (financiële) wereld in brand stond en Lehman Brothers werd leeggehaald, diende het kabinet een mooi-weer begroting in met de voorspelling dat de overheidsschuld op 38% BBP zou uitkomen. De werkelijkheid werd een geheel andere en na enkele bankencrises eindigde 2009 met een overheidsschuld van bijna 60% BBP.

Rutte III zet in op een sterk expansief begrotingsbeleid. Ten opzichte van het middellange termijn-pad stijgen de uitgaven in deze kabinetsperiode met 7,9 miljard euro en dalen de lasten met 6,4 miljard euro (CPB, 2017). Dat de overheid ver boven haar stand leeft, blijkt eveneens uit het structurele tekort. In de MEV wordt berekend dat dit tekort, geschoond voor conjuncturele ontwikkelingen en eenmalig inkomsten en uitgaven, uitkomt op -0,4% BBP, waarmee Nederland net zou voldoen aan de in Europa toegestane middellange termijn norm van -0,5% BBP. Ook nu dreigen we dus tijdens een hoogconjunctuur weer in de val te lopen van een verslechtering van de structurele overheidsbalans, zodat er tijdens een volgende recessie weer meer moet worden omgebogen.

De Miljoenennota bevat vele cadeautjes voor iedereen. Door de lastenverlichting zal de koopkracht stijgen. Er gaan vele miljarden extra naar onderwijs, zorg en veiligheid. Er komt een regiofonds voor Groningen, waarmee het stoppen van de gaskraan wordt gecompenseerd. Toch zal de discussie over deze Miljoenennota overschaduwd worden door het dividendcadeautje dat het kabinet in petto heeft voor een paar multinationals en hun Britse beleggers.

Door de gunstige conjunctuur kost de afschaffing van de dividendbelasting geen 1,4 maar 1,9 miljard euro. De begrotingsregels vereisen dat deze 500 miljoen wordt gecompenseerd en de Miljoenennota bevat daartoe de plannen. De afgelopen weken heeft een discussie plaatsgevonden over de ratio van deze begrotingsregel. FD-columnist Mathijs Bouman sprak over ‘een onzinnige’ regel en een ‘drooggekookte’ schijnwereld (FD, 22 augustus ).

Er is echter niets onzinnigs aan deze regel, die voorkomt dat de lastenverlichting nog groter wordt dan de 6,4 miljard euro uit het Regeerakkoord. Ook de suggestie dat deze begrotingsregel de stabilisatiefunctie geweld aan zou doen snijdt geen hout. Bij de beoordeling daarvan gaat het om alle begrotingsafspraken tezamen die zoals gezegd al behoorlijk procyclisch zijn. Onzinnig is wel de afschaffing van de dividendbelasting. Volgens SOMO (2017) lekt 77% van deze lastenverlichting weg naar buitenlandse overheden en komt dus niet terecht bij aandeelhouders.[1] En zelfs bij aandeelhouders die er wel van profiteren zijn er steeds meer twijfelaars.

We kunnen deze 1,9 miljard aan lastenverlichting beter op zak houden en gebruiken om noodzakelijke hervormingen te accommoderen. Zo neemt door de werking van onze woningmarkt en pensioenstelsel het cyclische karakter van de Nederlandse economie toe.[2] Het is haast om cynisch van te worden. Terwijl dit kabinet een feestje aan het vieren is met een paar multinationals, zou zij haar aandacht moeten richten op een hervorming van woning –en arbeidsmarkt en het pensioenstelsel om te voorkomen dat een volgende crisis ons harder zal raken.

Dit artikel is eerder in verkorte vorm verschenen in Het Financieele Dagblad van 19 september 2018

Voetnoten: 

Referenties

Bouman, M. (2018). Hoekstra's schijnprobleem. Financieel dagblad, 21 augustus. 

CPB (2017). Analyse economische en budgettaire effecten van de financiële bijlage van het Regeerakkoord. CPB Notitie, 4 oktober.

CPB (2018). Macro Economische Verkenning 2019; Economie bloeit: Internationale onzekerheden.

SOMO (2017). Afschaffing van de Dividendbelasting: Wie Wint er Nou?, 15 november.