Ongeduld in de polder is een slechte zaak

Haastige besluiten

Er wordt wel gesteld dat onze complexe samenleving behoefte heeft aan snellere procedures om beslissingen te nemen, in het publieke domein evengoed als in de private sfeer. Bij tijd en wijle komt bijvoorbeeld het voorstel in het publieke debat om de Eerste Kamer maar op te heffen of om meer beslissingen via referenda te nemen. De druk die in de VS op het begrotingsproces is gekomen om het budget voor het komende jaar vast te stellen en het schuldplafond te verhogen passen ook in dit beeld. .

Complexiteit

Het belangrijkste kenmerk van een complexe samenleving is echter niet de korte termijn waarbinnen beslissingen genomen moeten worden, maar vooral de onoverzichtelijkheid van de gevolgen van een beslissing. Noodverbanden zijn snel te leggen; oplossingen die langer mee moeten dienen goed overwogen te worden. Omdat overheidsbeleid iedereen in een land treft, en omdat overheidsfalen evengoed mogelijk is als marktfalen, moet juist gezorgd worden voor vertraging in beslissingsprocessen.

Vertraging gewenst

Door het nemen van beslissingen te vertragen wordt de gelegenheid geboden om de onvoorziene gevolgen van een besluit helder te krijgen. Door te vertragen wordt voorkomen dat een gedrocht van een beslissing genomen wordt. Zo kunnen groepen die mogelijk schade ondervinden beter in beeld komen en eventueel gecompenseerd worden.

Snel is ondoordacht

Een snellere besluitvorming lijkt dus alleen maar efficiënt op de korte termijn. Het gaat mogelijk gepaard met minder regels. Minder ambtenaren zijn in het besluitvormingsproces betrokken, en ook dat kan aanvankelijk kosten en ergernis besparen.

Maar waartoe leiden snelle beslissingsprocessen? Vooral tot niet goed doordachte besluiten. Dergelijke besluiten terugdraaien is lastig omdat de partijen die bevoordeeld zijn door een eerste besluit hun voordeeltjes niet terug willen geven. De slachtoffers van een slecht doordacht besluit moeten vervolgens gecompenseerd worden. Bovendien: als dan toch een besluit – opnieuw snel – teruggedraaid wordt, of als men niet gecompenseerd wordt, dan is de overheid in de ogen van burgers en economische partijen onbetrouwbaar. Een land met een dergelijk besluitvormingsproces biedt aan economische spelers geen goede omgeving en laat overheidsfalen zien (cf. Dolfsma 2013). Willekeur en rechtsongelijkheid loeren om de hoek. Hoe voorspelbaarder en onopvallender beslissingen in Nederland verlopen, hoe minder vaak Nederland genoemd wordt in de internationale business press en dus hoe beter dat is voor de economie. Dat Nederland steeds vaker de pagina’s van het Britse weekblad The Economist haalt is een veeg teken.

Kwaliteitsbewaking

Juist een trage besluitvorming, vormgegeven via ´checks en balances´, is nu meer nodig dan ooit. Zoiets kost uiteraard geld maar bespaart nog meer, en biedt de soort voorspelbaarheid die langetermijninvesteringen bevorderen. Dat wisten onze voorouders al. Ondanks een lager nationaal inkomen richtten zij het maken van publieke beslissingen zodanig in dat afdoende tijd genomen kon worden om goede afwegingen te maken. De ideologische tegenstellingen tussen katholiek, socialistisch, protestants die weggemasseerd moesten worden waren toen niet minder groot dan tegenstellingen nu – en er was minder geld om verschillen af te kopen. Goede besluitvorming moet op een afgewogen wijze worden vormgegeven, zodat tegenstemmers als vanzelf in beeld komen en hun stem kunnen laten klinken en niet toevallig gehoord worden.

Baten overtreffen kosten

Trage beslissingen zijn niet alleen beter om dat meer stemmen kunnen worden gehoord, maar ook omdat emoties zo eerst de vrije loop kunnen krijgen. De gevolgen van een besluit komen niet alleen beter in kaart, maar zullen ook emotielozer en dus beter afgewogen kunnen worden. Een complexe samenleving heeft baat bij goed afgewogen en breed gedragen besluiten, en heeft dus baat bij traag beslissen.

Referentie:

Dolfsma, W., (2013) Government Failure. Cheltenham: Edward Elgar.