Quotum arbeidsgehandicapten matig effectief

Quotum arbeidsgehandicapten matig effectief image
Afbeelding ‘'Man met rolstoel' Oude Singel Leiden’ van FaceMePLS (CC BY 2.0)
Een werkgeversquotum voor het in dienst nemen van arbeidsgehandicapten kan de werkgelegenheid voor deze groep vergroten. Buitenlandse ervaringen suggereren echter dat het effect minder groot is dan vaak gedacht. Het gunstige gevolg voor de overheidsfinanciën komt voor een belangrijk deel door de inning van werkgeversboetes in plaats van minder uitkeringsafhankelijkheid. Aldus de CPB-economen Van Vuuren en Hoekstra

Van aanbod naar vraag

De prikkels aan de aanbodkant om betaald werk te verrichten zijn danig versterkt. Sinds de invoering van de WIA in 2006 worden werknemers gestimuleerd om hun resterende verdiencapaciteit te benutten. Mede vanwege de wet Poortwachter is het voor (langdurig) zieken moeilijker gemaakt om in aanmerking te komen voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. In het kader van de Participatiewet zal de Wajong bovendien voor een groot deel worden afgesloten voor nieuwe instroom.

Al deze prikkels voor extra arbeidsaanbod hebben nog niet geleid tot veel extra werkgelegenheid voor arbeidsgehandicapten. Volgens het CBS is het aandeel arbeidsgehandicapten in de beroepsbevolking gelijk aan 7%[1]. Het aandeel arbeidsgehandicapten in de niet-werkzame beroepsbevolking is echter veel groter en gelijk aan 24%. Het is daardoor begrijpelijk dat de politiek naar instrumenten en middelen zoekt om werkgevers te stimuleren om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen.

Via een quotumregeling worden bedrijven en overheidsinstellingen verplicht om een bepaald percentage van hun personeel uit arbeidsgehandicapten te laten bestaan. Als zij niet aan een vooraf vastgesteld quotumpercentage voldoen dan moet de werkgever een boete betalen. Door de instelling van een quotum zal de werkgelegenheid voor arbeidsgehandicapten stijgen. Het wordt voor werkgevers immers duurder gemaakt om géén arbeidsgehandicapten in dienst te nemen. In Oostenrijk is met een dergelijke quotumregeling ervaring opgedaan. Direct nadat daar de boete werd verhoogd bij het niet voldoen aan het daar geldende quotum steeg het aantal gehandicapte werknemers met 2,5%. Na 18 maanden steeg dit aantal zelfs met ruim 6% (Wuellrich, 2010). Ondanks dit resultaat kleeft er een aantal niet te verwaarlozen nadelen aan een quotum.

Labeling en herschikking

Een eerste reden waarom de werkgelegenheidseffecten van een quotum minder gunstig uitvallen is ‘labeling’. Als een quotum wordt ingesteld zal een eerste reactie van werkgevers zijn dat zij hun personeelsbestand scannen op zoek naar werknemers die als arbeidsgehandicapte ‘gelabeld’ kunnen worden. Voor arbeidsongeschiktheid kunnen allerlei soorten definities gelden, maar zij hebben in de regel gemeen dat er geen heel precieze definitie is. Veel werkgevers zullen daarom de maximale ruimte benutten om bestaande werknemers als arbeidsongeschikt te labelen en zo eerder aan het quotum te voldoen. Uit onderzoek van Lalive et al. (2009) voor Oostenrijk komt naar voren dat ongeveer de helft van het ‘werkgelegenheidseffect’ een labelingseffect is. Ofwel, de helft van de aldaar ‘gecreëerde’ werkgelegenheid voor arbeidsgehandicapten bestond feitelijk al binnen het bedrijf zelf.

Een tweede reden waarom de werkgelegenheidseffecten van het quotum kunnen tegenvallen is ‘herschikking’ van werkende arbeidsgehandicapten. De arbeidsgehandicapten die nu al aan het werk zijn, zijn waarschijnlijk de meest gewilde, want de meest productieve werknemers. Werkgevers die niet aan het quotum voldoen kunnen arbeidsgehandicapten aantrekken vanuit werkgevers die al wel (ruim) aan het quotum voldoen of vanuit werkgevers met minder dan 25 werknemers. Op de laatste is het quotum immers niet van toepassing. Het netto-effect van een dergelijke herschikking is dat meer werkgevers aan het quotum voldoen, terwijl er nog geen arbeidsgehandicapte extra aan het werk is geholpen. Uit het onderzoek van Lalive et al. (2009) blijkt dat 42% van het werkgelegenheidseffect in Oostenrijk bestaat uit herschikking van werknemers.

Verdere nadelen

De uitvoering van een quotumregeling is bewerkelijk en (dus) kostbaar. Het leidt tot administratieve lasten voor werkgevers. De regeling zal leiden tot extra keuringen vanwege het labelingeffect. Ook zullen mogelijk uitzonderingsbepalingen gelden voor bepaalde bedrijven, wat tot extra bureaucratie leidt. In sommige bedrijven is het immers erg lastig om arbeidsgehandicapten productief in te zetten. Handhaving van het quotum is essentieel voor het bereiken van gunstige effecten voor de werkgelegenheid en de overheidsfinanciën, maar is zowel tijdrovend als duur (Andriessen et al., 2012).

Tot slot worden als nadelen genoemd dat een quotum leidt tot stigmatisering van arbeidsgehandicapten en dat het de intrinsieke motivatie van werkgevers vermindert om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen (Andriessen et al., 2012). Ook kan een quotum leiden tot verdringing van andere werknemers aan de ‘onderkant van de arbeidsmarkt’ die niet het label ‘arbeidsongeschikte’ dragen.

Quotum ineffectief?

Voor de overheidsfinanciën is sprake van een gunstig effect doordat wordt bespaard op de uitgaven aan uitkeringen en doordat een nieuwe inkomstenbron voor de overheid ontstaat, namelijk werkgeversboetes. Bij de doorrekening van het Regeerakkoord is een bedrag van ruim 300 miljoen euro ingeboekt voor de quotummaatregel, waarvan meer dan de helft het gevolg is van werkgeversboetes (CPB, 2012). Het werkgelegenheidseffect speelt een minder grote rol. Dit laatste is in lijn met de Oostenrijkse ervaringen. Lalive et al. (2009) concluderen dat het netto werkgelegenheidseffect vanwege labeling en herschikking beperkt blijft tot 8% van het bruto werkgelegenheidseffect (=100% - 50% labeling - 42% herschikking). Hierbij geldt overigens dat bedrijven enige tijd nodig hebben om aan het quotum te voldoen.

Kortom, de instelling van een quotum voor arbeidsgehandicapten is weliswaar gunstig voor de overheidsfinanciën, maar van de effectiviteit in termen van werkgelegenheid voor arbeidsgehandicapten mag niet teveel worden verwacht.

Voetnoten

  1. Het betreft enquêtegegevens, waarin mensen zelf aangeven of zij arbeidsgehandicapt zijn.

Referenties

Andriessen, S., P. Brouwer, A. Smit en R. Blonk, 2012, Een quotum voor arbeidsgehandicapten: is dat verstandig? Sociaal Bestek, december 2012, pp. 35-37.

CPB, 2012, Actualisatie analyse economische effecten financieel kader Regeerakkoord, CPB Notitie, 12 november 2012.

Lalive, R., J. Wuellrich en J. Zweimüller, 2009, Do financial incentives for firms promote employment of disabled workers? A regression discontinuity approach, CEPR Discussion Paper, nr. 7373.

Wuellrich, J., 2010, The effects of increasing financial incentives for firms to promote employment of disabled workers, Economics Letters, 107: 173-176.

Te citeren als

Daniel van Vuuren, Krista Hoekstra, “Quotum arbeidsgehandicapten matig effectief”, Me Judice, 21 maart 2013.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘'Man met rolstoel' Oude Singel Leiden’ van FaceMePLS (CC BY 2.0)

Ontvang updates via e-mail