Waardeer presteren onderwijs

Uit deze investeringsbehoefte mag niet de conclusie worden getrokken dat het onderwijs immuun is voor kritiek. De toekomst van het onderwijs staat behoorlijk onder druk. Nederland scoort in internationale vergelijkingen nog altijd goed op taal- en rekentoetsen, maar de scores dalen wel. De hoeveelheid voortijdige schoolverlaters (42.600 het afgelopen jaar) daalt weliswaar, maar is nog steeds te hoog, de prestaties van verschillende scholen zijn opmerkelijk divers en de arbeidsproductiviteit van de sector kan omhoog.

Voortijdig schoolverlaten is niet alleen economisch schadelijk, maar ook sociaal ontwrichtend. De uiteenlopende prestaties van scholen en de arbeidsproductiviteit zeggen iets over de cultuur in onderwijsland, waar bestaande rechten een groot goed zijn geworden en prestatiebeloning een vies woord is. Die cultuur staat vernieuwing in de weg.

Voortijdig schoolverlaten komt vooral voor op het vmbo en mbo, meer bij jongens dan bij meisjes. Voor een derde zijn gedragsaspecten de aanleiding, voor tweederde verleidingen van de arbeidsmarkt. De wortel voor de gedragsaspecten ligt op de basisschool. Onderwijs moet daar beter worden afgestemd op de belevingswereld van kinderen, bijvoorbeeld door meer aandacht te besteden aan jongensachtige manieren van leren (prutsen en gamen).

De verleidingen van de arbeidsmarkt kunnen worden weerstaan door jongeren serieuzer voor te bereiden op hun studie- en beroepskeuze. Veel jongeren in het vmbo en mbo hebben nauwelijks een beeld van het beroep waarvoor zij worden opgeleid. Ook de herinvoering van het vakonderwijs draagt bij aan een betere schoolmotivatie en een soepeler aansluiting van school en arbeidsmarkt. Diverse initiatieven in deze richting blijken succesvol.

Kwaliteitsverbetering

Bovendien kan de kwaliteit verbeterd worden. Al jaren wordt de kwaliteit van scholen in het voortgezet onderwijs vergeleken. Kwaliteit van scholen is weliswaar lastig te meten, maar hoe je het ook doet, het is verontrustend dat de verschillen – ook gecorrigeerd voor achtergrondkenmerken van de populatie – in Nederland zo groot zijn. Wat kan daaraan gedaan worden?

Ons pleidooi begint bij de docent. Stel duidelijke prestatie-indicatoren op waarmee je docenten kunt beoordelen én vervolgens belonen. Het is op scholen nog taboe om gevolgen, financieel of anderszins, aan prestaties te verbinden. Aan het onderwijs de uitdaging om een einde te maken aan dit taboe. Van een cultuur van gezonde afrekenbaarheid en intercollegiale toetsing is nog nooit een instelling slechter geworden.

Arbeidsproductiviteit verhogen

Tot slot, hoe kunnen we de arbeidsproductiviteit in het onderwijs verhogen? Op dit moment maakt een docent in het voortgezet onderwijs voltijd gemiddeld 42 uur per week. Gezien de aard van het werk kan men niet beweren dat hier nog een schepje bovenop moet. In plaats van meer uren is het juist handiger minder uren te draaien. De mogelijkheden die ICT biedt om slimmer te werken, worden tot op heden zeer matig benut. Canada is een gidsland op ICT-gebied.

Ook andere vormen van slimmer werken moeten in beschouwing worden genomen. Een heet hangijzer hierbij vormen de schoolvakanties. Door deze flexibeler te maken kan het werk beter over het jaar worden verdeeld, kunnen leerlingen hun aandacht beter verdelen over het jaar, branden er minder docenten af, kunnen moeders die dat willen weer voltijds werken en neemt de arbeidsproductiviteit in het onderwijs toe zonder dat de docent een minuut langer hoeft te werken.

Ontzie het onderwijs bij de bezuinigingen, maar ontsla de sector daarmee niet van de plicht om te innoveren. Waardeer prestaties en ga op zoek naar manieren om niet alleen slimmer te werken, maar ook slimmer te organiseren. Doorbreek taboes en verklaar verworven rechten niet heilig.

* Dit artikel is eerder verschenen in NRC Handelsblad op 18 mei 2010.