Kritiek Jacobs
In
Me Judice van 11 september
gaat Bas Jacobs in op
ons pleidooi
om het houdbaarheidssaldo als een belangrijk kompas te nemen voor het
(begrotings-)beleid van een toekomstig kabinet, nadat
van Wensveen
had gepleit dit los te laten. Jacobs vindt dat wij alleen maar verwarring
zaaien in een discussie over het houdbaarheidssaldo. Na het lezen van het
artikel krijgen we de indruk dat de pot de ketel verwijt dat hij zwart
ziet.
Allereerst de feiten. Jacobs geef aan dat Nederland sinds 2010 zo goed als
houdbare overheidsfinanciën heeft. Dit is onjuist. In 2012 was het
houdbaarheidstekort 1,3% BBP.
[1]
Dit tekort was destijds een belangrijke reden om hervormingsmaatregelen in
de zorg en de AOW te nemen. Zo beargumenteerde Staatssecretaris van Rijn
zijn stelselherziening in de langdurige zorg voornamelijk door te wijzen op
de houdbaarheid van de zorguitgaven. Ook gaven wij aan dat anno 2017 dit
tekort is omgeslagen in een klein overschot, maar inmiddels in het licht van
de verkiezingen deels weer is verdampt.
[2]
Ook is het niet zo dat het houdbaarheidssaldo in de maatschappelijke
discussie sinds 2011 niet of nauwelijks meer is terug te vinden. Het CPB
heeft in haar Keuzes in Kaart (KiK) de effecten van de
verkiezingsprogramma’s op het houdbaarheidssaldo systematisch in kaart
gebracht. Als we ons beperken tot de bij de formatie aan tafel zittende
partijen dan kwamen VVD, D66 en CU uit op een positief of nihil
houdbaarheidssaldo, terwijl bij het CDA het houdbaarheidsoverschot omsloeg
in een tekort van 3 miljard euro.
[3]
Voor de laatste partij was dit een trendbreuk omdat zij in 2012 de beste
score had qua houdbaarheid.
[4]
Demagogisch
Haast demagogisch wordt Jacobs met de mededeling dat “de overheidsfinanciën
in Nederland al jarenlang houdbaar zijn, hoofdzakelijk doordat de
toekomstige belastingclaim op de pensioenvermogens ongeveer even groot is
als de uitstaande staatsschuld”. Hij verengt hiermee het debat over
houdbaarheid tot de staatsschuld en toekomstige belastingclaims, terwijl
hij zou moeten weten dat de toekomstige zorg- en sociale zekerheidsuitgaven
een veel belangrijkere rol spelen. Dit vindt ook het CPB die in iedere
houdbaarheidsberekening een disclaimer maakt voor met name de zorguitgaven.
[5]
Een klein positief houdbaarheidssaldo betekent volgens het CPB niet dat
alle budgettaire problemen de wereld uit zijn. Omdat de veronderstelling
wordt gemaakt dat de zorgarrangementen constant blijven, worden zonder
aanvullende maatregelen de zorguitgaven systematisch onderschat. Het CPB
geeft aan dat forse aanvullende ombuigingen in de zorg nodig zijn als wordt
uitgegaan van een vergelijkbare stijging als in het verleden. In
tegenstelling tot wat Jacobs beweert zegt een houdbaarheidstekort wel
degelijk iets over de verdeling tussen generaties: een huidig tekort
betekent dat in de toekomst arrangementen moeten worden versoberd om aan de
budgetrestrictie van de overheid te voldoen.
Bagatelliseren
Jammer dat Jacobs niet ingaat op ons punt van de consistentie van het
hervormingsbeleid vooral in de zorg. Wat dat betreft zijn we aanzienlijk
minder optimistisch dan hij dat het houdbaarheidssaldo voor eens en altijd
positief zal zijn. Zowel bij de hervorming in het openbaar bestuur, de
langdurige zorg en wellicht ook bij de AOW zien we in termen van
houdbaarheid al een terugtrekkende beweging. Door dit te bagatelliseren
komt zijn eigenlijke agenda op tafel, namelijk het voeren van een
activistisch begrotingsbeleid.
Uiteraard mag Jacobs een andere mening dan ons zijn toegedaan maar laat hij niet beweren dat hij waardevrij deze discussie tegemoet treedt.
De afgelopen jaren is hij consistent geweest in zijn mening dat er een
aanzienlijk risico is op langdurige stagnatie, veroorzaakt door een
permanente vraaguitval.
[6]
En dat de overheid er met begrotingsbeleid goed aan zou doen om de vraag
aan te jagen. Wij hebben een andere mening. Volgens ons dreigen we tijdens
deze hoogconjunctuur weer in de val te lopen van een verslechtering van de
structurele overheidsbalans
[7]
, waardoor er tijdens een volgende recessie weer meer moet worden
omgebogen. Het verleden laat dit duidelijk zien. Uit een CPB-analyse van
het begrotingsbeleid tussen 1970 en 2014 blijkt dat in de helft van de
hoogconjunctuurjaren het begrotingsbeleid de conjunctuurgolf aanzienlijk
versterkt.
[8]
Uiteraard mag Jacobs een andere mening dan ons zijn toegedaan maar laat hij
niet beweren dat hij waardevrij deze discussie tegemoet treedt. Het geeft
geen pas om daarin verwarring te scheppen.
* Dit artikel is in verkorte vorm verschenen in Het Financieele Dagblad van 12 september 2017
Voetnoten
[1]
Zie hiervoor actualisatie basispad in CPB Notitie | 29 oktober 2012
Analyse economische effecten financieel kader Regeerakkoord.
[2]
Uit de Middellange Termijn Raming, die het CPB voor de verkiezingen
uitbrengt, bleek dat dit tekort is omgebogen naar een klein
overschot van 0,5% bbp (€ 3 miljard). Het kabinet Rutte II heeft
recent echter voor de verpleegzorg extra gelden uitgetrokken,
waardoor dit overschot volgens de actualisatie MLT verkenning, d.d. 16 augustus is
bijgesteld tot 0,2% bbp (€ 1,3 miljard).
[3]
Zie paragraaf 2.8 over houdbaarheid overheidsfinanciën in de
doorrekening verkiezingsprogramma’s in CPB (2017). Bij VVD, CU en
D66 resulteert een (positief) houdbaarheidssaldo van
respectievelijk 2, 1 en 0 miljard euro en bij het CDA resulteert
een negatief houdbaarheidssaldo van 3 miljard euro. Het CPB geeft
aan dat een negatief houdbaarheidstekort betekent dat op enig
moment in de toekomst deze partijen moeten overgegaan tot
lastenverhoging of uitgavenverlaging.
[4]
Zie doorrekening verkiezingsprogramma’s in CPB (2012, p. 38). De
verbetering van de houdbaarheid (mutatie ten opzichte van het
basispad) lag tussen 0,4% BBP voor de PVV en 3,4% BBP voor het CDA.
[5]
Voor deze disclaimer zie bijvoorbeeld CPB (2012, p. 14).
[6]
Zie bijvoorbeeld Jacobs (2016) en ons commentaar (samen met Stan
Veuger) daarop (Gradus et al, 2016).
[7]
Ook het structurele EMU-saldo laat in de recente Actualisatie
Middellangetermijnverkenning 2018-2021 een verslechtering zien van
0,8 % BBP in 2016 naar -0,1 % BBP in 2018. In de jaren daarna is
overigens het structurele begrotingssaldo niet altijd een
betrouwbare indicator voor het begrotingsbeleid (zie ook kader in
MEV2014).
[8]
Zie Homan en Suyker (2015). Overigens geven Homan en Suyker (2015)
ook aan dat in een-zevende van de jaren het begrotingsbeleid de
conjunctuurgolf vermindert en dat in de overige ongeveer een-derde
van de jaren het begrotingsbeleid neutraal is. Dit wordt in deze
studie zodanig gedefinieerd dat de absolute mutatie van het primair
structureel saldo minder dan 0,5% BBP is. Ook geven zij aan dat de
invoering van het trendmatige begrotingsbeleid sinds 1994, dat
bedoeld is om het effect van de begroting op de conjunctuur te
neutraliseren, weinig aan veranderd heeft aan het procyclische
karakter van het begrotingsbeleid.
Referenties:
CPB (2012). Keuzes in Kaart 2013-2017: Een analyse van tien verkiezingsprogramma's: effecten op economie en milieu VVD, PvdA, PVV, CDA, SP, D66, GL, ChrU, SGP en DKP. CPB: Bijzondere Publicatie en bijlagen.
CPB (2017). Keuzes in Kaart 2018-2021: Een analyse van elf verkiezingsprogramma's: Budgettaire maatregelen beschreven Economische effecten doorgerekend. CPB: Bijzondere Publicatie en bijlagen.
Gradus, R., en R. Beetsma en S. Veuger (2016). “Langdurige stagnatie? Bij fixatie daarop, ga je aan veel voorbij”, Economisch Statistische Berichten 101:4742 673-5.
Homan, E. en W. Suyker (2015). Hoe anticyclisch is het Nederlandse discretionaire begrotingsbeleid , CPB Achtergronddocument: 15 september 2015.
Jacobs, B. (2016). “Langdurige stagnatie? Je gaat het pas zien als je het door hebt”, Economisch Statistische Berichten. 101:4741, 616–9.
Te citeren als
Raymond Gradus, Roel Beetsma, “Jacobs schetst onjuist beeld over houdbaarheidssaldo”,
Me Judice,
13 september 2017.
Copyright
De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.
Afbeelding
Afbeelding ‘Truth’ van Bill Dimmick (CC BY-ND 2.0).