Europese belasting op niet-recyclebaar plastic is contraproductief

Onderwerp:
burning plastic
Afbeelding ‘A Really Hot HOT WHEELS Car: Chevy Camaro’ van davidd (CC BY 2.0).

Plastic is zeer vervuilend als het in de omgeving terechtkomt. De Europese Commissie stelt een heffing voor op niet-recyclebaar verpakkingsplastic. Deze twee zaken hebben niets met elkaar te maken hebben en de belasting zal averechts werken, bepleiten Hoogleraren Gradus en Prast. De extra vervoersbewegingen van gescheiden plastic afval leiden tot een pervers klimaateffect, terwijl de kosten in termen van tijd en geld hoog zijn en we de energie-inhoud heel hard nodig hebben in een transitie naar een klimaatvriendelijke samenleving.

Voorstel

De Europese Commissie heeft in het kader van de nieuwe Europese begroting voorgesteld om €0,80 te heffen op elke kilo verpakkingsplastic die niet gerecycled wordt (zie FD, 3 mei). In haar wens om over meer eigen inkomsten te beschikken heeft de Europese Unie begerig de ogen gericht op de plastic verpakkingen die in een verbrandingsoven verdwijnen. Met de gedachte dat de heffing de vervuiling vermindert, lijkt Europa een nieuwe melkkoe te hebben gevonden. In deze redenering wordt een aantal dingen door elkaar gehaald.

Het Europese afvalbeleid concentreert zich op het scheiden van afval door huishoudens. Volgens de Commissie zou in 2030 60% van het (stedelijk) afval gescheiden moeten worden. Nederland doet hier een aanzienlijke schep bovenop door te eisen dat in 2020 75% vooraf gescheiden wordt en iedereen dan nog maar 100 kilogram restafval per jaar heeft.[1] In 2030 zou dit zelfs teruggebracht moeten zijn tot 25 kilo. Volgens de VANG-notitie is “een doelstelling in kilogram restafval een betere maat om inzichtelijk te maken hoeveel grondstoffen en materialen in de keten blijven”.

Daar komt nog bij dat mensen geneigd zijn hun duurzame gedrag op het ene terrein te compenseren door minder duurzaam gedrag elders.

Circulaire economie

Prast (2017) heeft eerder gewezen op de consequenties van deze definitie van de circulaire economie.[2] Wat daarin opvalt, is in de eerste plaats dat het in de keten blijven gezien wordt als het doel van het (circulaire) economisch systeem. Dat is eigenaardig, want een economisch systeem heeft per definitie tot doel om met schaarse middelen optimaal in de behoeften te voorzien, niet om al dan niet iets te (kunnen) hergebruiken. Kortom, economische aspecten en in het bijzonder doelmatigheid leggen het af in de definitie van een circulaire economie, zoals die vooral in Nederland wordt gehanteerd.

Druppel op gloeiende plaat

Voor wat betreft plastic afval is in Europa de afspraak gemaakt dat in 2025 50% en in 2030 55% hiervan gescheiden moeten worden. In toenemende mate wordt het nut van plastic recycling ten opzichte van verbranden betwijfeld. Zo stelde het Centraal Planbureau (2017) onlangs vraagtekens bij de milieuwinst.

In termen van CO2-winst is deze, aldus het CPB (2017) zeer bescheiden: 0,1 tot 0,15 procent van de totale CO2-uitstoot. Luchtvaart en vlees eten zijn veel meer vervuilend. Om een en ander in perspectief te plaatsen: een gemiddeld Nederlands gezin zou 60 jaar lang plastic moet scheiden om de CO2-uitstoot van een enkele reis van hier naar Los Angeles goed te maken. Vooraf scheiden door huishoudens legt bovendien een forse belasting in natura – tijd, cognitieve capaciteit, woonruimte- op aan huishoudens. Die is des te hoger voor kleinbehuisden, mensen met weinig tijd en mensen op hoge leeftijd. Terwijl er geen reden is waarom juist zij meer dan anderen zouden moeten bijdragen aan verduurzaming.

Daar komt nog bij dat mensen geneigd zijn hun duurzame gedrag op het ene terrein te compenseren door minder duurzaam gedrag elders. Dit staat bekend als het morele vrijbrief effect (Prast, 2017). Als het afgedwongen gedrag nauwelijks bijdraagt aan duurzaamheid, pakt het nettoresultaat onbedoeld en onbewust negatief uit voor duurzaamheid. Dat plaatst ook een veelgehoord argument voor afvalscheiding door huishoudens, namelijk dat die bewustzijn creëert, in een ander, minder gunstig daglicht.

Hoge kosten van recycling

Plastic recycling gaat bovendien gepaard met hoge kosten. Per ton gescheiden plastic afval ontvangen Nederlandse gemeenten een vergoeding van bijna €700 van het Afvalfonds Verpakkingen. Gemeenten gebruiken dit geld om een infrastructuur op te zetten voor plasticinzameling door huishoudens. Kostbare afvalstraten verrijzen en tweederde van de gemeenten zamelt tenminste één keer per maand plastic afval aan de voordeur in.

In sommige gemeenten wordt een discussie gevoerd om de frequentie van het ophalen te verhogen, ook omdat dit plastic afval vaak vervuild is. Doordat de kwaliteit van het door burgers gescheiden plastic laag is, wordt 25% alsnog verbrand. Van de rest die niet verbrand wordt, zijn de mogelijkheden tot hergebruik beperkt. De laatste jaren zien we steeds vaker dat schepen vanuit Europa met inferieur plastic de wereld overgaan. Dit werd onlangs haarfijn duidelijk toen China haar grenzen sloot voor Europees tweedehands plastic. Niemand heeft het over de forse vervuiling die samenhangt met dit vervoer met vaak oude schepen.

Op basis van de afspraken tussen de Vereniging Nederlandse Gemeenten en het Afvalfonds Verpakkingen kan berekend worden dat de kosteneffectiviteit van kunststofrecycling – in termen van kosten per ton CO2-reductie– extreem laag is. Een besparing van een ton CO2 middels kunststofrecycling kost €178 (Zie Gradus et al, 2017). Fors hoger dan andere alternatieven om CO2 te besparen zoals windenergie (€30) of het afvangen van CO2 in de oude aardgasvelden in de Noordzee (€80). Met andere woorden: als we hetzelfde geld aan bijvoorbeeld het afvangen van CO2 zouden besteden, dan kunnen we meer CO2 besparen.[3]

Pervers effect

Wat in deze discussie gemakkelijk vergeten wordt is dat de energie-inhoud van plastic hoog is: drie keer hoger dan gewoon afval.[4] Ook omdat Nederlandse verbrandingsinstallaties efficiënt zijn, wordt er veel energie gehaald uit plastic. Wordt hier in de toekomst geen gebruik meer van gemaakt, dan moeten andere energiebronnen worden aangeboord. Ook in het licht van een transitie naar een aardgasvrije samenleving is een belasting op verbranden dus niet wijs.

Dat Europa een dergelijke belasting voorstelt om ons aan te zetten tot scheiden is ronduit onverstandig. Het rondsjouwen van gescheiden plastic afval leidt tot een pervers klimaateffect, terwijl de kosten in termen van tijd en geld hoog zijn en we de energie-inhoud heel hard nodig hebben in een transitie naar een klimaatvriendelijke samenleving.

* Dit artikel is eerder in verkorte vorm verschenen in Het Financieele Dagblad van 14 mei 2018 onder de titel ''Europese belasting op plastic verbranden is contraproductief''.

Voetnoten


[1] Deze afspraak is tussen Rijksoverheid en gemeentelijke overheden gemaakt in het kader van het Van Afval Naar Grondstof (VANG)-beleid.

[2] Prast (2017) werkt dit uit voor circulair bouwen.

[3] Voor bronnen voor alternatieven zie Gradus et al (2017).

[4] Voor plastic bedraagt de energie-inhoud 29 MJ per kilo. Voor gewoon restafval 10 MJ.

Referenties

CPB (2017), ''De circulaire economie van kunststof: van grondstoffen tot afval'', CPB Achtergronddocument, 13 september.

Dijkgraaf, E. en Gradus, R. (2016), “Post Separation of Plastic Waste: Better for the Environment and Lower Collection Costs”, Tinbergen Discussion Paper Series 2016-103/VI.

Het Financieele Dagblad (2018), “Brussel bakkeleit nog wel twee jaar over de EU-begroting”, 3 mei.

Gradus, R., Nillesen, P., van Koppen, R. en Dijkgraaf, E. (2017), “A Cost-Effectiveness Analysis For Incineration Or Recycling Of Dutch Household Plastic waste”, Ecological Economics 135, 22-28.

Prast, H. (2017), “Circulair bouwen als vrijbrief voor destructief gedrag”.

Van Twist, M., Chin-A-Fat, N., Scherpenisse, J. en van der Steen, M. (red.) In cirkels sturen? Reflecties over de transitie van een lineaire naar een circulaire economie, NSOB: Den Haag, blz. 30-37

Te citeren als

Raymond Gradus, Henriëtte Prast, “Europese belasting op niet-recyclebaar plastic is contraproductief”, Me Judice, 30 mei 2018.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding
Afbeelding ‘A Really Hot HOT WHEELS Car: Chevy Camaro’ van davidd (CC BY 2.0).

Ontvang updates via e-mail