FNV schrijft ouderen te vroeg af

Onderwerpen:
Dossier:
FNV schrijft ouderen te vroeg af image
27 jan 2010
De oudere van vroeger is een stuk jonger geworden dankzij de sterk gegroeide levensverwachting. Schrijf de ‘jongere oudere’ niet af door de AOW-leeftijd op 65 te houden, zoals de FNV dat doet, schrijft Lans Bovenberg. Laat de vakbeweging zich in plaats daarvan beijveren voor kwaliteit van het werk en het investeren in mensen. Dan kan de AOW-leeftijd in 2060 naar 76 jaar.

Stijging levensverwachting grote bron welvaartsgroei

De levensverwachting neemt sinds 2002 in Nederland sterk toe. In de periode 2002-2008 is de levensverwachting bij geboorte met ruim twee jaar gestegen. In de eerste helft van de vorige eeuw verbeterde de levensverwachting vooral door dalende sterfte op jonge leeftijd. Maar sinds de jaren zeventig concentreert de daling van de sterfte zich vooral bij ouderen. Daarom stijgt de levensverwachting die resteert op het 65ste levensjaar elk decennium met meer dan een jaar [zie grafiek].

Levensverwachting op 65-jarige leeftijd, in jaren

Een hogere levensverwachting wordt niet meegenomen in de traditionele maatstaf voor economische groei. Het nationale inkomen is immers een stroomgrootheid die niet registreert hoe lang mensen profiteren van dat inkomen. Economen als Becker, Murphy, Nordhaus en Topel hebben echter uitgerekend dat de stijging van de levensverwachting in de eerste helft van de vorige eeuw evenveel heeft bijgedragen aan de welvaart als de groei van het nationale inkomen.

Meer tijd om van een hoog inkomen te genieten is nu zelfs de belangrijkste bron van duurzame welvaartsgroei in veel rijke landen. Uit geluksonderzoek blijkt namelijk dat mensen daar nauwelijks gelukkiger worden als het nationale inkomen nog verder stijgt. Laten we daarom niet al te tobberig doen over de krimp van de economie in het afgelopen jaar. We zijn door de sterke stijging van de levensverwachting in het afgelopen decennium rijker geworden dan in de jaren negentig toen het materiële inkomen snel steeg, maar de levensverwachting stagneerde.

Langer een leven in goede gezondheid

De welvaart stijgt niet alleen door een langer leven, maar ook een hogere kwaliteit van de levensjaren als gevolg van een betere gezondheid en hulpmiddelen (zoals gehoorapparaten, heupprotheses, staaroperaties). De gezonde levensverwachting neemt al enkele decennia sterker toe dan de feitelijke levensverwachting. Ruwe schattingen geven aan dat een betere levenskwaliteit bijna twee keer zoveel bijdraagt aan de welvaartsgroei dan een langer leven. Dit komt mede doordat minder lichamelijke beperkingen zich al eerder in het leven manifesteren.

Veranderingen in levensverwachting werpen ook een ander licht op de convergentie in welvaart tussen arme en rijke landen. Door een sterk dalende sterfte op jonge leeftijd is de welvaartsgroei in arme landen aanzienlijk hoger dan de inkomenscijfers suggereren. Laten we ook hier onze zegeningen tellen. Binnen landen zijn de gevolgen van een stijgende levensverwachting voor sociale ongelijkheid minder positief. De levensverwachting ontwikkelt zich bij laaggeschoolden minder gunstig dan bij hooggeschoolden. De sociaaleconomische ongelijkheid is groter dan de inkomensverschillen suggereren en nemen toe als mensen ouder worden.

Koppel pensioenleeftijd aan levensverwachting

De stijgende levensverwachting heeft ook gevolgen voor hoe we ouderdom meten. Het meest fundamentele aspect van ouderdom is niet de tijdspanne sinds de geboorte, maar de sterftekans. Een 72-jarige van nu heeft dezelfde sterftekans en is dus eigenlijk biologisch net zo oud als een 65-jarige in de tijd van Drees. Door onvoldoende te corrigeren voor dalende sterftekansen schrijven we mensen onnodig vroeg af als oud. De vergrijzing en de stijgende verhouding tussen het aantal ‘ouderen’ en de rest van de bevolking is grotendeels een statistisch en sociaal geconstrueerd probleem. Laten we daarom alle leeftijden die gebruikt worden om ouderdom te meten koppelen aan de levensverwachting. Zo houden we onze bevolking langer jong. De meeste andere OVSE-landen koppelen pensioenen al op een of andere manier aan de levensverwachting.

De meest recente opwaartse bijstellingen van de levensverwachting hebben de budgettaire houdbaarheidswinst van de geplande verhoging van de AOW-leeftijd al weer meer dan tenietgedaan. Om de budgettaire problemen het hoofd te bieden, dreigen bezuinigingen op onderwijs en zorg. Maar dat is het paard achter de wagen spannen, want juist deze sectoren dragen bij aan een langer en gezonder leven. Onderwijs en zorg winnen aan belang naarmate inkomens stijgen, tijd schaarser wordt en een langer leven het rendement op investeringen in mensen doet stijgen. Het arbeidsintensieve karakter van goed onderwijs en zorg vraagt om een pensioenleeftijd die gelijke tred houdt met de levensverwachting. In een rijk land met een grote arbeidsintensieve collectieve sector als Noorwegen ligt de pensioenleeftijd niet voor niets al op 70 jaar.

Schrijf ouderen niet af

Laat de FNV haar achterhoedegevecht tegen een AOW-leeftijd van 67 daarom staken en de zaak omdraaien door te eisen dat werknemers in alle sociaaleconomische klassen gezond kunnen doorwerken tot 76 jaar in 2060. Zo emanciperen we ouderen, verheffen en verbinden we mensen, en wordt een langer leven geen ramp, maar een feest. Laat de vakbeweging zich als arbeidersbeweging vooral inspannen voor de kwaliteit van de arbeid en het investeren in mensen, in plaats van als grootkapitalist grote spaarpotten aan te leggen ten behoeve van senioren die zijn afgeschreven voor arbeid. De ambitie moet zijn om de achterstand die Nederland de afgelopen decennia heeft opgelopen ten opzichte van andere EU landen [zie grafiek] in te halen en het Europese land met de hoogste gezonde levensverwachting, de hoogste pensioenleeftijd, het beste onderwijs en de beste gezondheidszorg te worden. Zo wordt Nederland pas echt rijk.

Dit artikel is 26 januari verschenen in ‘Schinkels Forum’, een samenwerking tussen NRC Handelsblad en Me Judice.

Lans Bovenberg over de groei van de levensverwachting

Te citeren als

Lans Bovenberg, “FNV schrijft ouderen te vroeg af”, Me Judice, 27 januari 2010.

Copyright

De titel en eerste zinnen van dit artikel mogen zonder toestemming worden overgenomen met de bronvermelding Me Judice en, indien online, een link naar het artikel. Volledige overname is slechts beperkt toegestaan. Voor meer informatie, zie onze copyright richtlijnen.

Afbeelding

Ontvang updates via e-mail